Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы

Ө тейбойдақ Тілеуқ абылұ лы

Ө тейбойдақ тың ө мірдерегі, туғ ан, ө лген жылдары негізінен " Шипагерлік баян» кітабындағ ы мағ лұ маттар бойынша белгілі. Автор " Шипагерлік баян" кітабын Жә нібек ханның тапсыруы бойынша 70 жасында жаза бастағ аны туралы, содан Жә нібек хан дү ние салғ ан 1473 жылы кітапты 85 жасында жазып бітіргені жө нінде дерек қ алдырғ ан. Сондай-ақ, Ө тейбойдақ тың 90 жасқ а жақ ындап дү ние салғ аны жө нінде де дерек бар. Демек, Тілеуқ абылү лы Ө тейбойдақ ты 1388 жылы дү ниеге келіп, 1478 жылы дү ние салды деп жобалауғ а болады. Емшілік, шипагерлік қ асиет Ө тейбойдақ қ а ата-тегінен жұ ғ ысты болғ ан. Ата-баба ә улетінің жинақ тағ ан мол тә жірибесін бойына дарыта білген Ө тейбойдақ бұ л салағ а бар ғ ү мырын арнап, халық медицинасын ғ ылыми жү йеге келтірген. Сө йтіп, шипагерліктің ө з заманындағ ы биік дең гейіне кө теріле білген. Бұ л жолда ол ә л-Фараби сияқ ты атақ -даң қ, дү ние-мү лік, бас қ ү рап, ү йлі-баранды болу дегендей, пендеге тә н қ асиеттердің бә рін тә рік етіп, бү кіл ө мірін шипагерліктің қ ыр-сырын игеруге сарп еткен.

" Шипагерлік баян"

Ө зінің тө л тә жірибелеріне сү йеніп, осыдан 5 ғ асырдан бұ рын жазғ ан медицаналық ү лкен ғ ылыми ең бегі – «Шипагерлік баян» кү ні бү гінге дейін қ ұ ндылығ ын жоғ алтқ ан жоқ. «Шипагерлік баянда» – жү рек, ми, сө л (адам организмінен бө лінетін), т. б. мү шелердің адам организмінде алатын рө лі, кү йік, ү сікті емдеу, тамыр ұ стау сияқ ты ө зекті мә селелер айтылғ ан. Кітапта шешек ауруына қ арсы вакцина егуді ағ ылшын ғ алымы Э. Женнерден (1796) 320 жыл бұ рын жазғ андығ ын атап айту қ ажет.

«Шипагерлік баянда» ө сімдіктерден алынғ ан 854 тү рлі, жануарлардан алынғ ан 455 тү рлі шипалық қ асиеті бар емдік дә рілердің тізімі, адам мү шелерінің 430-ғ а тарта атаулары, мың нан аса дә рі жә не 4577 рецепт берілген.

Тең десі жоқ " Шипагерлік баян" — ол заманда да қ азақ тілінің қ аншалық тұ нық, бай болғ анының айқ ын дә лелі. " Шипагерлік баян" кітабы арқ ылы Ө тейбойдақ Тілеуқ абылұ лының тек қ ана ғ ұ лама шипагер емес, сонымен бірге халық тың ө мір салтына, дү ниетанымына, рухани мә дениетіне мейлінше қ анық болғ аны, ө з заманының терең ойлы, ұ лтжанды тұ лғ асы болғ аны айқ ын аң ғ арылады.