С.Аманжолов атындағы ШҚМУ Жоғарғы колледжі

С.Аманжолов атындағы ШҚМУ Жоғарғы колледжі

№ 15сабақ

Пән: «Статистика»

Топ:У1Б Күні:11.05.2020 жыл Уақыты:15.30-16.00

Пән оқытушысы:Хурмет Жигер

Сабақ тақырыбы: Іріктемелі жиынтықты қалыптастырудың негізгі тәсілдері

Іріктемелік деректер бойынша есептелген сипаттамалардың шынайылығы едәуір дәрежеде іріктеме жиынтығының репрезентативтілігімен анықталады, ол өз кезегінде бас жиынтықтан бірліктерді іріктеу тәсіліне байланысты болады. Әрбір нақты жағдайда жағдайлардың тұтас қатарына, атап айтқанда зерттелетін құбылыстың мәніне, жиынтықтың көлеміне, байқалатын белгілердің, материалдық және еңбек ресурстарының вариациясы мен таралуына байланысты іріктеудің түрі, әдісі мен тәсілімен айқындалатын іріктеуді ұйымдастырудың неғұрлым қолайлы жүйесін таңдайды.

Жеке, топтық және аралас іріктеу.

Іріктемелі жиынтыққа жеке іріктеу кезінде бас жиынтықтың жеке бірліктері және топтық іріктеу кезінде Бірлік топтары іріктеледі. Құрамдастырылған іріктеу кезінде топтық және жеке іріктеу үйлеседі.

Іріктеу әдісі іріктелген бірліктің іріктеу рәсіміне қатысуын жалғастыру мүмкіндігін анықтайды.

Іріктемеге түскен бірлік одан әрі іріктеу жүзеге асырылатын жиынтыққа қайтарылмайтын іріктеу дауыссыз деп аталады.

Қайта іріктеу кезінде іріктеуге түскен бірлік байқалатын белгілер тіркелгеннен кейін іріктеудің одан әрі рәсіміне қатысу үшін бастапқы (бас) жиынтыққа қайтарылады. Бұл ретте іріктеудің әдісі бойынша іріктеудің барлық процедурасы бойы бас жиынтықтың көлемі өзгеріссіз қалады, бұл жиынтықтың барлық бірліктерінің іріктемеге түсу ықтималдығын тұрақты негіздейді.

Іріктеудің қайталама әдісі зерттелетін құбылыстың сипаты бірліктерді қайта тіркеу мүмкіндігін көздеген жағдайларда қолданылады. Мұндай мүмкіндік, ең алдымен, сатып алушылар, пациенттер, сайлаушылар, талапкерлер және т. б. ретінде халықты іріктеп тексеруде орын алуы мүмкін. Мұндай жағдайларда іріктелген бірліктердің мәндері бірнеше рет қайталау мүмкіндігін болдырмайтын гипотетикалық шамалар ретінде қарастырылады.

Іріктеу тәсілі бас жиынтықтан бірліктерді іріктеудің нақты механизмін немесе рәсімін анықтайды. Іріктемелі зерттеу тәжірибесінде келесі іріктеулер кеңінен таралған:

* шын мәнінде-кездейсоқ;

* механикалық;

* типтік;

* сериялық;

* аралас.

Шын мәнінде-кездейсоқ таңдау қандай да бір жүйелілік элементтерінсіз таууға немесе сәттіліктің бас жиынтығынан бірліктерді іріктеу болып табылады. Алайда, кездейсоқ іріктеуді жүргізбес бұрын, бас жиынтықтың бірліктерінің барлығы іріктемеге түсудің мүлдем тең мүмкіндіктеріне ие екеніне, тізімдерде немесе тізбеде рұқсаттамалар жоқ екеніне, жекелеген бірліктердің елемеушілігіне және т.б. көз жеткізу қажет. Мәселен, студенттерді зерттеу кезінде академиялық демалыста жүрген адамдар, мемлекеттік емес жоғары оқу орындарының, әскери училищелердің және т. б. студенттері назарға алынатынын көрсету қажет; сауда кәсіпорындарын зерттеу кезінде бас жиынтықты сауда павильондары, коммерциялық шатырлар және басқа да осындай объектілерді қосу керектігін анықтау маңызды.

Техникалық өзіндік-кездейсоқ іріктеуді жеребе тастау әдісімен немесе кездейсоқ сандардың кестесі бойынша жүргізеді.

Жеребе тастау үшін бас жиынтықтың көлеміне сәйкес келетін карточкалардың, фишкалардың, шарлардың жеткілікті санын дайындау қажет. Әрбір карточкада жиынтықтың жеке бірлігі — нөмірі, тұлғаның тегі немесе мекенжайы, атауы немесе қандай да бір өзге ерекшелік белгісі туралы ақпарат болуы тиіс. Белгіленген іріктеу пайызына сәйкес қажетті карточкалар саны олардың жалпы жиынтығынан кездейсоқ тәртіппен алынады.

Кездейсоқ сандардың кестелері бойынша іріктеу кезінде бас жиынтықтың әрбір бірлігі реттік өлшем болуы тиіс. Кездейсоқ сандардың кестелері ЭЕМ-де кездейсоқ сандардың сенсорының көмегімен алынады және санның абсолютті ерікті бағандары болып табылады.

Шын мәнінде-кездейсоқ іріктеу қайталанған және қайталанған болуы мүмкін. Жеребе тастау барысында даусыз іріктеу жүргізу үшін түскен жеребе бастапқы жиынтыққа қайтарылмайды және одан әрі іріктеуге қатыспайды. Кездейсоқ сандардың кестелерін қолдану кезінде даусыз іріктеуге сандарды қайталаған жағдайда, сандарды жіберу арқылы қол жеткізіледі. Іріктеуді жүргізгеннен кейін Х және w іріктеп сипаттамаларының орташа және шекті қателіктері есептеледі.

Қайта-кездейсоқ таңдау кезінде стандартты қате

орташа х ЖӘНЕ САЛЫСТЫРМАЛЫ жиілік w = - формулалар бойынша анықталады

ал осы сипаттамалардың шекті қателері ықтималдығы у формулалары бойынша

қайда ty кесте бойынша табады. П. 1-шарттар Ф(?у) = у.