Гипофиз. Эпифиз. Қалқанша без

Гипофиз

Гипофиз мидың тү п жағ ындағ ы тү рік ершігінде орналасқ ан, самағ ы 0, 5-0, 6 г, алдың ғ ы, ортаң ғ ы, артқ ы бө ліктерден тұ рады. Аденогипофиз, меланогипофиз, нейрогипофиз деп аталады. Гипофизде соматотроптық, тиреотроптық, адренокортикотроптық, гонадотроптық, фоллитропин, лютеиндейтін, пролактин бағ ыттаушы гормондары тү зіледі.

Гипофиз гормондарының физиологиялық ә сері: Соматотропин денеде биосинтезді кү шейтеді, органикалық, минералдық алмасуғ а ә сер етеді; амин қ ышқ ылдардың қ аннан жасушаларғ а ө туін, сің уін тездетеді. Гормон сондай-ақ, азот тепе-тең дігін ө згертіп, тұ здардың сақ талуына себепкер, бү йрек тінінің ө сіп дамуын, қ атаюын тездетеді. СТГ аз тү зілетін болса, адамның бойы ө спей қ алады. Мұ ндай адамды гипофиздік ергежейлі дейді.

СТГ шектен тыс кө п болса, адамның бойы тез ө сіп 240-250см-ге, ал самағ ы 150кг-ғ а дейін жетуі мү мкін. Оны гипофизарлық алыптық дейді. Ө суі тоқ тағ ан ересек адамда СТГ гиперсө лінісі акромегалия дертіне ә кеп соғ ады.

Эпифиз

Эпифиз толық зерттелмеген безге жатады. Ол тө рт тө мпешіктің жоғ ары аралығ ындағ ы терең дікте орналақ ан. Салмағ ы 100-180 мг. Кө не ғ асырларда эпифизді ақ ыл-ойды бақ ылайтын қ ақ пақ, интеллектінің тепе-тең дігін қ амтамасыз етуші, адамның ”жаны” орналасқ ан сауыт деп есептеген. Эпифиз бірнеше биологиялық белсенді заттар-мелатонин, серотонин, адреналин, гистамин бө летіні анық талды. +

Эпифиз гормондарының физиологиялық ә сері: Эпифиз организмде биологиялық “сағ ат” ролін атқ арады, яғ ни биологиялық ү рдістердің белсенділігі кү н мен тү ннің ауысуына қ арай ө згеріп отырады. Ол эпифиздегі мелатонин мен серотонин мө лшерінің кү н жарығ ына ө згеруіне байланысты. Эпифиз-’’биологиялық термометр”, яғ ни жылу реттелуге қ атысады деген мә лімет бар.

Қ алқ анша без

Мойын аймағ ында кең ірдектің алдында орналасқ ан ірі без. Ересектерде салмағ ы 20-30гр. Балаларда(2 жасқ а дейінгі) 1, 5-2гр. Қ артайғ анда салмағ ы азаяды. Қ алқ анша без тіні 25-500 мкм болатын фолликулалардан тұ рады. Олар қ ұ рамында йод бар гормондарын тү зеді. Бұ лар: трийодтиронин, тироксин, тирокальцитонин, катокальцин. +

Қ алқ анша без жү йке талшық тарымен жиі торланғ ан, оның жү йке қ ызметінің реттелуі симпатикалық, парасимпатикалық жә не денелік жү йкелер арқ ылы реттеледі. Фолликулада йод бар тиреоидты гормондардың тү зілуі ағ зағ а бейорганикалық йодтың келуімен тығ ыз байланысты. Адам оны йодты калий жә не йодты натрий тү рінде тамақ пен су арқ ылы алады. Оның орташа тә уліктік мө лшері 100-200 мг болады.

Қ алқ анша безі гормондарының физиологиялық ә сері: Тиреоидты гормондар тү рлі минералды алмасу ү рдістеріне, ө су жә не дамуғ а ық пал етеді. Эмбриондық даму кезінде осы гормондар жетіспесе, ақ ыл-ойдың мешеулігінің ауыр тү рі (кретинизм) байқ алады. Қ алқ анша безінің сө л бө лу қ ызметінің гипо-немесе гиперсө лініс жағ дайларында тү рлі бұ зылулар салдарынан ә ртү рлі патологиялық жағ дайлар жә не аурулар туады. Мысалы, гипертиреоз кезінде Базед ауруы, гипотиреоз кезінде кретинизм жә не микседема, эндемиялық зоб ауруы. Мә селен, біздің Шығ ыс Қ азақ стан халқ ының барлығ ында дерлік эндемиялық зоб кездеседі.