Басты шалқан пияз

Басты шалқ ан пияз

Басты пияз. Пияздың ең кө п тарағ ан тү рі — басты пияз. Оның тү йнегі мен жапырақ ты сабағ ы болады. Тү йнекте белок, клетка қ абығ ы жә не минералды тұ здар болады. Басты пияздың сорттары ащы, шала ащы жә не тә тті болып бө лінеді. Пияздың ащы болуы оның қ ұ рамындағ ы эфир майларының тү ріне байланысты. Пиязда С витаминдері мол. Тә тті пияздар нашар сақ талынады. Толық піспеген пиязды жинағ анда оны кептіреді. Пиязды ауаның температурасы 0—30°С аралығ ында, ал салыстырмалы ылғ алдылығ ы 70—75% жерде сақ тағ ан жө н. Пияздың ащы сорттары егер жақ сылап кептірілген болса қ ыс бойы қ алыпты ү й температурасында да ұ зақ уақ ыт сақ талынады. Пияздың сыртқ ы қ ұ рғ ақ қ абаты қ алың ә рі тығ ыз болса соғ ұ рлым ұ зақ сақ талынады. Пияз ^[1] (лат. Allium cepa) – амариллистер тұ қ ымдасы, жуа туысының ең кө п тарағ ан тү рі. Шық қ ан жері — Орталық Азия жә не Ауғ анстан.

Сипаттама

Пияз ө сіріп алынатын бадана тегіс, ұ зын немесе домалақ пішінде болады, қ ысқ а сабақ тан жә не оғ ан тығ ыз, біріне-бірі қ ысыла орналасқ ан етті қ абыршақ тан тұ рады. Қ абыршақ тың жоғ ары бө лігі жұ қ а, жалғ ан сабақ қ ұ райды. Сыртқ ы қ абыршақ тары бірте-бірте ө леді де, жамылғ ығ а айналады. Олар сары, қ оң ыр, қ ызғ ылт-кө гілдір, ал кейде ақ тү сті болады. Пияздың жапырақ тары етті қ абыршақ тың жалғ асы сияқ ты. Олар тү тікті, ү шкірленген, ұ зындығ ы 20 — 50 см, 18 — 20^oС-та жақ сы ө седі. Гү л шоғ ыры — шар тә різді шатырша, гү лдері қ ос жынысты. Тұ қ ымы — қ арашық, ұ сақ (1000 данасының салм. 3, 5 — 4, 0 г), қ ара, пирамида пішіндес, 2 — 4^oС-та ө не бастайды. Тығ ыз жә не ұ зақ бө ртетін қ абық ты болғ андық тан тұ қ ымы ө те баяу ө неді. Қ ұ нарлы, қ арашірігі мол, қ ышқ ыл емес, қ оректік заттарғ а бай, арамшө птерден тазартылғ ан топырақ та жақ сы ө седі. Қ азылып алынғ ан бадананың аязғ а тө зімділігі кемиді, толық піскендері 3^оС суық қ а шыдай алады. Ү сікке пияздың ащы сорттары тө зімдірек келеді.

Бадананың қ ұ рамында (сортына қ арай) 2, 4 — 14% қ ант, 2 — 13, 9 мг% С витамині, 18% қ ұ рғ ақ зат, 2%-дың шамасында белок, эфир майы; жапырағ ында — 25 — 47, 7 мг% С витамині жә не 1, 3 — 5, 9% А провитамині бар.

Қ ұ рамындағ ы эфир майының мө лшеріне, дә мінің ащылығ ына қ арай Пияздың сорттарын 3 топқ а — ащы, жартылай ащы жә не тә тті деп бө леді.

Ащы сорттарында қ ұ рғ ақ заттың, қ анттың жә не эфир майының мө лшері кө бірек болады. Пиязды ауыспалы егісте кө кө ніс жә не егіс танабынан кейін отырғ ызып, жапырақ тары сарғ айғ ан кезде жинайды. Шабындық та жә не жайылымдарда Пияз отырғ ызбағ ан абзал, ө йткені Пияз мал сү тінің дә мін ө згертіп, жағ ымсыз дә м береді. Пияз ежелден бағ алы дә рілік ө сімдік деп саналғ ан. Ол ас қ орытуды жақ сартады, асқ азан шырынының бө лінуін кү шейтеді. Пиязғ а эфир майы ерекше иіс береді. Одан басқ а пияз бен сарымсақ та фитонцид бар, ол ауру қ оздыратын бактериялардың ө суін тежейтін ұ шпа зат.