II Змярканне багоў

АСОБЫ ДЗЕІ

Псіха, аркадыйская каралеўна.
Арэта \
Гедона \
Кальёна — служэбныя дзяўчаты Псіхі
Меліка /
Гагна /
Блякс, парабак.
Эрос, бог
Гермес, пасол багоў.

Рэч дзеялася ў краі шчаслівым, у часе, калі богі хадзілі па зямлі.

Сенажаць, перасечаная крыніцаю, плывучай між траваў і кветак. За крыніцаю дрэвы, а за імі ў глыбі скалы — агромныя, стромкія і чорныя, выглядаючыя, як мур, які квяцістую і ціхую сенажаць аддзяляе ад свету. На скалах там і сям пнуцца буйныя блюшчы. Налева, удалі, на лагодным травяністым узгорку відны каралеўскі замак, да грэцкае святыні падобны. Над крыніцаю разлажыстае дрэва і вялікі пад ім камень. Відны такжа адломкі скалы, зрэдку параскіданыя па сенажаці. Углыбі вядзе цераз крыніцу з паваленага пня кладка. Краябраз повен заходняга сонца, цішы і вяселля.

Сцэна 1

А р э т а развешвае на скальных адломках і галінах над крыніцай толькі што вымытыя вопраткі.
Б л я к с ляжыць наўзнак з рукамі пад галавой і спіць.

Служэбныя дзяўчаты
(трымаючыся за рукі, скачуць навокал стаячай пасяродку Псіхі і спяваюць)

Разам з ветрам, што павевам
Нашы вопраткі калыша,
Між пахучых буйных дрэваў,
Ад якіх цвет сонцам дыша,
Па далінцы,
Што так мгліцца
Траў пушыстых ласай краскай.
Гэй жа, ў скокі! ў скокі! ў скокі!
Не марнуйма часу! Гэй-ох!

Блякс
(будзіцца і ўстае)

Абрыдныя дзеўкі! дзяруцца, быццам сойкі!
Ані хвілінкі чалавек здрамнуць не можа!

Ідзе ўглыб і зноў кладзецца, затыкаючы вушы.

Служэбныя дзяўчаты
(скачучы, зноў спяваюць)

Вецер косы нашы песціць,
Грае спевам,
— Птушым спевам;
Птушак, песень поўны дрэвы,
А цвяцісты лісць шалесціць,
А да ўтору
Звоніць рэчка ў загавору, гэй-ох!
Гэй жа, ў скокі! ў скокі! ў скокі! Гэй-ох!

Арэта
(ад работы)

Ану дзяўчаты! Вам толькі б гуляці,
А тут работы хоць адбаўляці!

Служэбныя дзяўчаты разрываюць хараводны круг і бягуць да Арэты.
Псіха звольна збліжаецца да крыніцы.

Кальёна
(да Арэты, апраўдваючыся)

Мы, цётка, мылі ад самага рання
Ў крынічцы, поўнай срабрыстага ззяння,
Адзежу гэту ды белую воўну…

Гедона

А ці не згожа, калі сонца косы
К зямлі зніжэлі, каб сеяць сквозь росы,
А хвалі чараў і золата поўны,
Нам паскакаці, з вясны скарыстацца
І з днём да заўтра вясёла расстацца?

Арэта

Не ўся йшчэ зроблена вамі работа,
Хоць сонца сцежку прайшло немалую.
Схаменьцесь, дзеўкі!

Гагна

Давай, памагу я!

Арэта

Ўсе памажыце! а жыва, з ахвотай!
Хай пару з вопратак вып’е і выссе
Вятрок і сонца жар Боскі, што з высі
Спяшыць у смазе па земскай вільгоці
І воўну беліць, а твар вам залоціць.

Служэбніцы разам з Арэтай хлапочуцца, развешваючы на адломках скал і галінах вымытыя вопраткі.
Псіха садзіцца ўперадзе над крыніцай і, загледжаная ў вадзяную глыб, пералівае пальцамі ваду.

Служэбніцы
(пяюць пры рабоце)

Сушыцесь хутка, сняжыстыя шаты,
Бо вас надзене кароль наш багаты,
Што мае хорам на стройных калумнах,
Без ліку статку й дабра ў сваіх гумнах,
Збраення, скарбаў паўнютку святліцу,
А скарб найбольшы — дачку багаліцу,
А скарб найбольшы — дачку багаліцу.

Гагна
(адлучаецца ад дзяўчат, падыходзіць да каралеўны і звольна апускаецца перад ёй на калені)

Што ж, багаліца? Як зваблена горам,
Пайшла ад гульняў, ці што цябе мучыць?
Ці ўжо так вочы, падобныя зорам,
Завабіў шчок тваіх вобраз яснючы,
Што з хваль на хвалі бяжыць па крыніцы
Ў бліскучых капель святлістай кароне?
Галоўку ўспёрла на белай далоні,
Ў ваду глядзішся, як недзе імчыцца,
Й ня кінеш вокам на слуг, што гуляюць
Вясёлы гульні ды песні спяваюць
Табе ўсё, — толькі на сэрца кудзелі
Прадзеш задуму…

Псіха са смутнай усмешкай кладзе далоню на галаву Гагны, звольна гладзіць яе валасы.

Меліка
(якая была адлучыўшыся ад працуючых у глыбі дзяўчат і збліжылася да Псіхі ў часе апошніх слоў Гагны, кажа)

Мы рады бясконца,
Што богі далі нам моладасць, сонца,
Ўсё чыста ўвокал шалее ў вяселлі,
Адна ты — ціха — глядзішся на скалы,
На бацькаў хорам красы небывалай,
На гай цяністы, ад квецця ружовы,
На цені лісцем шумячай дубровы,
На луг, крыніцу, на гэты палотны, —
І вочы поўны слёз.

Псіха
(спусціўшы хвіліну)

Мне так маркотна…

Меліка

Маркотна? Скуль жа?

Гагна

З табою ж мы тутка!

Псіха

Хадзіце, любкі, ка мне йдзіце хутка…
Ці ў думках часам у вас не ўставала,
Каб паляцеці адгэтуль за скалы —
Туды! й пабачыць, што ёсць там, на волі?
Ці так, як гэтта, зялёнае поле,
Ці мо які там край дзіўны, нязбылы?..
Ніколі ж гэтак не думалі, што там?

Меліка

Ніколі!

Гагна

Я — аніколі!

Меліка

Так міла
Тут жыць!.. Цябе ж там што цягне?

Псіха

Маркота…

Гагна

Што гэта?

Меліка

Княжна, што гэта? Не знаем…

Псіха

Або ж я знаю?..

Арэта
(углыбі)

Ўжо сохнць уборы,
Пад ясным сонцам завешаны ў пору,
Цяпер жа толькі прыносіці кошы,
Каб іх напоўніць пабеленай воўнай
Ды на калёсы зваліць гэту ношу,
Каб так дадому вярнуліся поўны,
Як сюды поўны прыехалі зрання
Ў цяжар лянівым мулам

Гедона
(б’е ў далоні)

Вось так слаўна!
Цяпер магу ўжо гуляць бестрывожна,
Скакаць, скакаць, ах! па траўцы мурожнай
І кідаць водгуллю песні без ліку!
Паклічу гэных там — Гагну, Меліку.

Арэта

Пакліч пакуль што йшчэ парабка ўперад,
Каб жыва прынёс нам пляцёны кашолкі…

Гедона
(спасцерагае Блякса і бяжыць да яго)

Спіць, далібог, спіць! Ну, ўстань жа, ламака,
Зрухніся ўрэшце, гультай недарэчны!

Блякс
(працірае вочы)

Што там?

Арэта

Ўставай жа!

Блякс

А што — ёсць работа?

Гедона

І ён пытае! Бяжы, каб ця звадка!
Й цягні кашолкі, якія за кладкай
Там, ля крыніцы, асталіся зрана, —
Бялізна сохне ўжо, вымыта здаўна!

Блякс звольна ўстае, пацягваецца і пазёўвае.

Кальёна
(заліваецца смехам)

Яшчэ ў дарозе засне гэты шэльма!

Гедона
(кідае на Блякса сарванае лісце)

Ану!

Блякс

Адстаньце, назольныя дзеўкі,
Бо покі добры, дык добры ўжо вельма,
Калі ўзлуюся ж, то дам неўспадзеўкі!

Адыходзіць за крыніцу ў бок зарасніку і шукае ў кустах кашолак. Цераз хвілю вяртаецца, цягнучы за вушы кашолкі.

Гедона

Цяпер да гульняў! Ка мне, гэй, хадзіце!

Кальёна

Мо перш, дзяўчаты, скупацца ахвочы,
А потым масцяй памасцімся кветнай
І так у белі цел нашых дзявочых
Пастанем стройным вянком у заценні
Аж лоны ў скоках заззяюць чырвеняй!

Гедона

Наўкруг, дзяўчаты! Хай громам б’е рэха,
Збуджона песняй і шчырай ахвотай
К гульні, хай звоніць, як золата, ўцеха,
Наўкруг!..

Арэта

Гэй, Бляксе, жывей да работы!

Блякс
(ідзе, мармочучы)

Там тыя сарокі могуць скакаць сабе, колькі ўлезе, але ты, Бляксе, дык да работы йдзі!

Збірае з Арэтай бялізну ў кашолкі і выходзе з ёй разам.

Меліка

Пачну пяяці я скочна, распеўна!

Гедона

А, каралеўна! Да нас, каралеўна!

Псіха

Скачыце самі…

Гагна

Не, толькі з табою!

Псіха

Скачыце… Гэты цвет сонца заходні
І пах зямлі не даюць мне спакою…
З зямлі б’е мгла, як з аўтарнай паходні,
Дзе легла сонца ахвярай крывавай…
Што ж гэта? Селі ўсе ўвокал так ціха?
Скачыце, любкі, не прэчыць вам Псіха, —
Прашу, гуляйце!

Кальёна

Нам без цябе тут якая забава.

Гедона

Скажы, багаліца,
Чым раз’ясніці твой воблік маркотны?

Меліка

Мо песні хочаш — вясёлай, залётнай?
Ці… аб айцоўскіх палёх без граніцы,
Сусветнай хвалы ўладарнага пана,
Мо… аб вясне… аб красе тваёй слаўнай? —
Загадвай, княжна!

Псіха

Ці чуеш гай гэты?
На ім вось кожны лісць песняй распеты,
Гімн урачысты пяе аб прыродзе
Святых, таемных, вячэрніх часінаў…

Меліка
(падслухвае)

Адно шум гэткі ў тваім дні радзінаў
Па свеце нёсся… Тут даўна весць правіць…

Псіха

Весць?..

Меліка

Ці ж не знаеш? Цябе мо забавіць…
Дзіў-песня гэта — адвечна старая,
Ў якой пяецца, як неяк на ранні
Чалавек дзікі, йдучы ў росным гаі,
На небе ўбачыў зарніцы зіянне,
Якой не бачыў да тых яшчэ пораў,
Адно звярыну век сочачы ў боры, —
І раптам ткнуты няземскаю моцай,
Той пан магутны, што жыў толькі ночай,
Паў на калені, стаў к небу маліцца:
«О зорка, зорка! зара-зараніца!.. »
І стрэліў з лона яго агнявіцай
Цвет патаемны, бы свечка святая, —
Матыль залацісты, што к сонцу ўзлятае
Й жыве святлом так… У песні той спеўнай
Імя пяецца тваё, каралёўна…

Псіха

Што ж песня кажа?

Меліка

З той быццам хвіліны
Пяяць пачалі крыніцы й дравіны —
І гімн агромны па ўсім шоў прасторы,
Пяялі горы, пяяў лес і мора.

Псіха

А далей, далей?

Меліка

Пяе… аб маркоце,
Аб нейкім вышнім, падвоблачным лёце,
Які дасцігнуць матыль той не важыць —
І йшчэ аб некім, што прыйдзе калісь там…

Псіха

Прыйдзе?

Меліка

Аб богу, ахвярцы вячыстым,
Што выбаўляе і ўзносіць, хоць пляжыць…
А больш не помню…

Псіха

Мая, ах, маркота!

Гагна

Ўся песня, ўся аб табе, каралеўна!
Як вечар сонца займгліць пазалоту,
Ў ясноце йскрыцца чало тваё звеўнай,
А на усплеччы — дзве быццам вясёлкі,
Як з павуціны дзве кветныя столкі,
Або лісткі рож: крылкі матылёвы
З святла сатканы, што бліснуць, як слова,
І зноў знікаюць… і зноў мігацяцца,
Расой ірдзяцца…

Арэта
(збліжаецца да групы дзяўчат)

Ўставайце дзяўчаты!
Ўжо захад сонца… Вячэрняе свята
Йдзе на зямліцу… Паклон з абычаю
Аддайма боствам крыніцы і гаю,
Які даў ў спеку салодкія цені, —
І пойдзем. Час нам сысці з сенажаці,
Дзе кветкі будуць між траваў чакаці
На жыватворнае ў цішы з’яўленне
Тайнага боства, што ходзіць па светах
І багаславіць плод дрэваў і кветак
І ўсё жывое, жадальнае плоду.
Нам замінаці яму нельга ў справе,
Якую тутка пачне неўзабаве;
Дык паспяшайма ў палацавы ходы,
Каб у замчыстую знесці святліцу
Шчыра памытыя шаты ў крыніцы.

Служэбныя дзяўчаты, паўставаўшы, адыходзяць за ідучай наперад Арэтай. Услед за ёю ідзе Гедона, пасля Кальёна, за ёй Меліка, а Гагна ў канцы.

Гедона
(адварочваецца)

А ці ты з намі не йдзеш, каралеўна?

Псіха

Ідзіце! Хутка і я даганю вас.

Меліка

Бяжым мы шпарка, дык мо не дагоніш…

Гагна
(прысядае ля ног Псіхі)

З табой застану!

Арэта адыходзіць разам з трыма служэбніцамі.

Псіха
(да Гагны)

Застанеш! — ці доўга?

Гагна

А як захочаш… слуга ж я, нябога!..

Псіха

Пайшлі ўжо тыя… Арэта-саколка
Так ад мяне адвяла іх да дому
Майго айца, караля-валадарца…
Скупана ў золаце ўцехі Гедона
І красай роўна з багамі Кальёна.
Пайшла й Меліка, пявучая птушка…
Калі ж, калі іх узноў я пабачу?

Гагна

Яшчэ іх можна дагнаць, каралеўна…

Псіха

Не, ўжо запозна, ўжо іх не дагонім!
Зірні! ўзышлі во на ўзгорак зялёны
І ў белі йдуць там па ўсходах разбёных,
Што проста ў браму вядуць на заслонні
Палаца бацькі… Глядзі скрозь варотаў,
Насцеж адкрытых, б’е бліск пазалотай —
Ўжо іх замкнулі…

Гагна

Што, княжна, з табою?

Псіха

Той сказ адвечны мяне так узрушыў,
Той сказ Мелікі… Так сніцца мне часам,
Што гэта сапраўды была я спрадвекаў
Людскою сплоджана журбай вялікай
Па сонцы, красах, засветах і небе…
Здаецца, помню злацістыя гаі
І ў скалах рэчкі, вісячыя з краю,
Глыбіні мораў, нябеснасці шчыты
І ўсмешкай зораў льснючыя блакіты,
Куды калісь мяне, шчасную, возьме
Ён…

Гагна

Хто?

Псіха

Не ведаю… Ён! мой нязнаны,
Якога здаўна ждуць логі й паляны,
І кветкі, й птушкі, прыспаныя ў лесе,
І я — ў журбоце, з жаданнем і верай,
Што прыйдзе ў нейкі час той найсалодшы,
Калі навокал усё будзе ціха,
Й мяне пакліча па іменні: Псіха! —
І ў мне разбудзіць, што ёсць мною самай…
Тады тут скалы адчыняцца брамай,
І я на крыллях яго, — бо крылаты
Ён будзе! — зсюль паляту, гэй, за скаты,
На чарадзейскія землі і нівы,
На логі, льсняць дзе брыльянтамі росы,
Ў край нейкі дзіўны, шырокі, шчаслівы,
Ў хмары, пад хмары! у даль, у нябёсы!

Блякс
(паяўляецца на сцежцы ўглыбі)

Цені Гадэса на гэту дурную чырвоную зорку, што распаўзлася па небе, як румянец па лупатай губе! Ў зеркачы мяне разіць, а як ад яе адвярнуся — ўсё чорнае ўвокал!

Гагна

Гэта Блякс валачэцца… У гэты бок ідзе…

Блякс

Гу, га! каралеўна!

Псіха

Чаго там, парабак!

Блякс
(да Псіхі)

А! ёсцека, панна дастойная! Й гэта сарока з вамі…

Гагна

Чаго прыйшоў сюды?

Блякс

Пэўна ж, не па сваёй ахвоце! Паслала мяне Арэта, занепакоеная, што вас няма… То ёсць, што няма каралеўны. Манюся вас завесці дадому…

Псіха

Можаш ісці, слуга. Ты мне непатрэбны…

Блякс
(адыходзе ў бок зараслі, мармочучы)

Можаш ісці!.. А Арэта не пагладзіць па скуры, што не прывёў каралеўны… Лепей тут у кусце пачакаю, пакуль скончаць сваё зюзюканне. За гэты час хоць прасплюся.

Укладаецца ўглыбі на зямлі пад кустом, не заўважаны жанчынамі, якія судзяць, што пайшоў дадому.

Гагна

Аднак час, можа, і нам, каралеўна,
Йсці ўжо дадому?.. Раса — глянь — апала,
І бледны месяца ўсплыў твар на скалы
Ля ясных зорак… Чакаюць нас, пэўна,
Ў палацы бацькі твайго залацістым…

Псіха

Дык пойдзем!.. Месяц святлом серабрыстым
Нас прыгалубіць. Глянь, зоркі крывавай
Мігціць акрайчык, як божая ўсмешка
Прад спаннем кінута свету ласкава…
Там, дзе нядаўна чырвені йшла сцежка,
Цяпер блакіт бесканечны асіліў
І зормі мжыць… О салодкая хвіля!
О найсвяцейшая хвіля прамены!
Чуеш, як шорах крыніцы жалейны
Змяніўся ў шопат ціхі захаплення?
Ўстрос лесам вецер і кінуў ў заценні
Якуюсь песню… Ці чуеш, як лісце
Звініць шумліва й шалешча срабрысце
Й з’яў весціць хвілі у шчасці ядынай?

Гагна

Пойдзем дадому!..

Псіха

Ці бачыш, як дрэвы
Лаўравы гнуцца? Пяшчотныя ўзвевы
Прайшлі скрозь сонных кустоў верхавіны…
Не! гэта йдзе хтось! Во, чуеш, крадзецца
Так ціха, ціха…

Гагна

То Ноч так пляцецца…

Псіха

Йдзе Ноч без шэлесту, ценем грабовым…
Ці чуеш? — нейкія крылляў узлёткі
І шопат кветак так дзіўна салодкі,
Бы ў сэрцы нейкія спеўныя словы…
Ці кеміш гэту паветра амлеласць?..
І зораў белых надздзіўную беласць?..
Прайшло скрозь, дрыжа, па кветках, па лісці…

Гагна

То Сон крылаты лунае ўрачысце…
Йдзем, каралеўна!

Псіха

О Гагна! о Гагна!
Павер, ён ёсць тут! Ён тут недзе блізка.
Ён! ўсемагутны, святы, неназваны!
То ж пад нагамі яго дрыжыць квецце,
І з яго крылляў плыве шум па лесе,
Што дрэвам голас дае патаемны
Й пяшчотна плакаць змушае крыніцу…
Прыбудзь! прыбудзь, ах! — цябе я чакаю!

Гагна

Каго завеш, каралеўна? Мне страшна!

Псіха

Я — што крыніца, што лісць напрадвесні,
Я толькі арфа, што вечна сніць песняй,
Калі ты пальцам кранеш яе ўнадна!..
Я жду паслушна, табе падуладна:
Прыбудзь, мой пан, і свае ўскладзь далоні
На маіх струнах, напятых у лоне
І ждучых век, каб дабыў гук цудоўны
Адным чапаннем сваіх рук чароўных!
Што без цябе я? — нічым — сухім лістам
На дрэве свету; з табой жа — ўсім чыста,
Віхор, вей!..

Гагна

Пані, баюся цябе я!
Ах, каралеўна!..

Выбягае.

Псіха

Сама во адна я,
Цябе журба во мая прызывае!
Прыбудзь на крыллях, як віхар, шырокіх,
О ты магутны! о бог мой нязнаны,
Які ёсць, знаю, як процьма, як мора,
Як тыя вокал паветра прасторы!
Упіся мною, як морам разліўным,
Хай утану я ў табе, хай загіну,
Хай буду толькі тваіх губ дыханнем,
Грудзей адгукам, крылоў тваіх ценем.
О ты вялікі! святы! бог нязнаны!
Ад векаў снёны, ад векаў чаканы!

(Па хвілі. )

На гэту журбу маю заклінаю,
На гэты кветкі, якіх пах мацнее
І дым кадзільны салодкі разносіць
Паміж пяшчотай дрыжачыя дрэвы,
І на крыніцу, прыход твой што весціць,
Плач сіратлівы заводзячы ў цішы,
На ветраў шопат, размолены шчыра,
Й на гэты зоркі, што блогасцяй п’яны,
Глядзяцца сонна з глыбінаў блакіту,
На маё сэрца, якое трасецца
Й ад шчасця рвецца — о бог! хачу плоду,
Як цвет! І крылляў! Прыбудзь — хай станецца!

На цёмнай аснове дрэў, за плячыма каралеўны, паяўляецца ў месячным зіянні юнацкая, смуглая, абцяжараная вялізнымі апушчанымі крыллямі боская і прамяністая постаць Эроса і збліжаецца звольна да Псіхі.

Псіха
(якая не бачыць прыбліжанага бога)

Нямее голас мне й страх трасе лонам…
Які ж пах гэта плыве невымоўны…
Якаясь музыка срэбных мглавіцаў
Ўстрасае мною і ў сэрцы вірыцца,
Усё ўваччу мне дрыжыць, палае.
Ўжо тут ты, блізка! Ты тут! Адчуваю…
Навокал зоры кружаць, як у шчытах,
І йскрацца ў зрэнках, вясёлкай спавітых,
Ад шчасця млею, ад млявасці млоснай…
Ўладар мой ясны! кароль мой ты ўзносны!

Адсоўваецца назад і валіцца ў абняцце стаячага ўжо за ёю Эроса. Эрос нахіляецца над ёю і цалуе ў губы. Белая, густая імгла ўстае з сенажаці, спавівае Эроса і звешаную ў яго абняцці Псіху і засланяе ўвесь краябраз.

. . . . . . . . .
. . . . . . . . .

Сцэна 2

Імгла ападае, неба шарэе світаннем. Пад дрэвам сцелецца яшчэ густы цень, крыху толькі рассветлены яснотай, якая б’е ад боскага цела Эроса. Блякс, укрыты ў кустах, спіць. Псіха ляжыць прыспаная на дзярновай падвышцы. Эрос кленчыць, пахілены над ёй.

Псіха
(спрасоння)

Затоннем неба нясеш мяне, дзіўны!
Ў якіясь сненыя ў шчасці краіны,
А вокал зоры, і кветкі, й галіны…
Нясі ж, нясі, о крылаты!..

Эрос

Сні, любка!

Псіха
(будзячыся)

Дзе ты?

Эрос

З табою…

Псіха

Ці гэта я сніла,
Што ад мяне адляцець хацеў, любы?

Эрос

Днець пачынае, а йшчэ мае крыллі
Павінны ночку дагнаць, што ўцякае.

Псіха

Не йдзі — я відзець аблічча жадаю,
Што цень нядобры цяпер закрывае;
Як месяц ясны, яно, мабыць, ясна;
Мабыць, і вочы твае, як крыніца,
Ў якой бязмежнае неба глядзіцца;
Тваіх веў крылляў я чую няўгасна —
Напэўна, снежныя, быццам аблокі,
Што сняць у небе…

Эрос

О мілая! змоўкні!
Ці чуеш, як я галублю мілосна?

Псіха

Так мне, ах, добра! І ўжо хачу толькі
Цябе йшчэ ўбачыць, каханак мой, хто ты!
Хоць так ты блізка, але мне нязнаны.
Як быў мне ўчора такі сам чаканы,
Цябе галублю, а мру ад маркоты…
Хто ты?

Эрос

О, лепш не пытай! Я сыходжу,
Як злодзей ночны, й, як сон, адлятаю,
Каб зноў вярнуцца… Ўвесь твар мой закрыты:
Мяне той знае, хто не пазнавае,
Хоць і зазнаў мо. Ты выбрана мною —
Цябе ў сне бачыў, пакуль яшчэ гэты
Я свет зварушыў з муцінаў хаосу!
Табе зямлю збудаваў і ўзяленіў,
Як ты йшчэ спала, табе на спатканне
Ўбраў яе ў кветкі і ўсіх збудзіў птушак,
Каб для цябе аба мне век пяялі!
Мая навекі!

Блякс
(які перад хвіляй збудзіўся быў, стаіць цяпер за кустом і пазірае з задзіўленнем на Эроса, мармочучы)

Няўжо ж бы я спаў яшчэ? — не! Снілася мне каша з салам, а тут бачу… Цьфу! Нейкі гладкі блазнюк з тонкімі лыткамі і, як гусак, крылаты зюзюкае сабе з каралеўнай!

Псіха

Хачу век тваёй быць!

Эрос

Дык не глядзі на маё ты аблічча!

Псіха

Чаму? Ты ж хто такі?!

Эрос

Я — таямніца!

Псіха

Пазнаць цябе ці не буду ж мець змогу?

Эрос

Чаму ж! Адно перш даўгую дарогу
Адбудзеш, покуль тваім я ўжо стану.
Пры табе буду нязгледна, няўстанна!
Знаць будзеш праз мяне ўцеху й трывогу,
Праз мяне ў моцу расці і ўзлятаці,
І багаславіць, і брацтвам злучаці
Ў сабе стыхіі, як песня святая,
Мяне не знаўшы, пры мне век жывая,
Аж дзень надойдзе, калі ў косах сонца
Свой твар адкрыю на шчасце бясконца,
Мая каханка, дзіцятка зарніцы,
Заранку зорка, цвет ясны зямліцы,
Матыль злацісты!

Блякс
(да сябе)

Дасціпны храбрэц! Хацелася б, відаць, ажаніцца з каралевай і ўзяць багаты пасаг!

Псіха

Во ўжо і світае,
І птушка будзіцца ўжо на галіне…
Маймі касамі звяжу цябе шчыльне
Й на ўвязі косаў цябе затрымаю,
Аж гэна зорка свой бляск далоў скоце
Й твар майго пана святлом узалоце,
Каб я зірнула!..

Эрос

Пастой! як заранне
Ў твар глянеш — шчасце замрэ і не ўстане!
Бывай, уцеха мая!

Пахіляецца над Псіхай і цалуе яе ў губы, потым закідае на твар шматок завешанай на плячах вопраткі.

Блякс
(у тым часе гаворыць сам сабе)

Ого! палятун адляцець хоча! Закрывае губу, каб яго не пазналі! Здаецца, што Арэта мяне пахваліць, калі схаплю яго за гусінае крылле і прывяду да палаца, каб далі яму розаг!

(Падцікаецца да Эроса. )

Псіха

Йшчэ хвіліну!
Такі дзень доўгі! ў ім столькі часінаў,
Звяду якія ў журбе за табою!
Застань! застанься!.. Так ждала я здаўна,
Пакуль кароль да слугі сваёй глянуў!..

Эрос
(адступае з закрытым тварам)

Як зоркі бліснуць, прыду, як учора,
Зноў цалаваці… Пара мне ў дарогу —
Бывай — свет блізка…

Неба развідняецца зарою

Блякс
(хапае ззаду Эроса за крылле)

Ага! папаўся, начны валацуга!

Эрос шпарка адварочваецца, заслона ападае яму з аблічча, відно твар боскі, прамяністы, страшны.

Блякс
(з крыкам)

Бог! нейкі бог страшэнны!

Псіха
(кідаецца перад Эросам на калені і адной рукой абымае яго ногі, а другой чапляецца за заслону, не даючы яму закрыць твар нанова)

Бачу цябе я, кароль мой!
Ах, бачу, страшны, нявіданы пане!
Агнём твае валасы паланеюць!
А твае вочы маланкамі сеюць!
Як бы жар, губы, а крыллі, мой мілы,
Як бура, веюць!

Эрос

Ах, што ты ўчыніла!
Пакінь глядзеці!

Сіліцца засланіць твар.

Псіха
(паўстрымлівае яму руку)

Не крый жа аблічча!
Хай згіну гледзя я, жудасны божа,
Як у маё ўшоў дзявочае ложа,
Як муж, каханак!

Эрос

Не згінеш, больш толькі
Мяне не ўбачыш! Адходжу навекі:
Я — Эрос!

(Аслабаджаецца з абдоймаў Псіхі і знікае ў лясным гушчары.

Псіха

Эрос! А, Эрос!
(Закрывае вочы. )

Блякс
(звольна ўстае з зямлі)

А то ж мяне паваліў! Як бы хто мне кулаком паміж вачэй заклаў!.. Гэта бог быў нейкі магутны, відавочна, бог! Я гатоў яму ахвяраваць пару вераб’ёў за тое, што адышоў, але няхай жа не вяртаецца!

Сонца ўсходзе.

Песня служэбніц
(далёкая)

Вітай, вітай жа к нам свет прадусходні,
Вітайце зоры — іскрыстыя рожы.
Вітай к нам Сонца, нязгаданы божа,
Які бадзеш ноч агністай паходняй!
Вітай у ранішніх красах вясёлак —
Вітай, о Сонца!

Псіха
(з крыкам)

О пан мой! каханак!

Блякс азіраецца борзда, як бы баючыся, ці не вяртаецца Эрос.

Песня служэбніц

Багаслаўлёны будзь нам, дзень праменны!
Воч нашых радасць, сявец безупынны,
Што вокал сееш жыццё ўсім жывінам!
Святы, святы, прасвятлісты бляск дзенны,
Якога яснасць бязмежна красуе,
Будзь багаслаўлен!

Псіха

Што гэта? Ці сню я?
То ж ён быў тут? — Адышоў ўжо — навекі?
Ці ўжо не ўбачаць яго мае вочы,
Не абымуся няўжо з ім ніколі?
О дзень! о дзень залаты! будзь пракляты!
О ночка! ночка! вярніся мне, ночка!

Блякс
(падыходзіць наперад)

Каралеўна…

Псіха

О, гляньце ж вы на няшчасную, богі!
Глядзіце, — мае ж хто горшую долю!
Чуць мае губы, як змучаны смагай
Па росах птушкі, прыйшлі піць з крыніцы
Жывой яго губ, — ваду мне спынулі,
А мае губы, ах, так яшчэ смагнуць!
Чуць у абоймах таго, дрыжучы ўся,
Я галаву да грудзей прытуліла,
А ўжо ён згінуў, не даўшы часу
Ўдаволь спагнаць з ім палючую журбу
Майго кахання!.. І ўзноў вось маркота
Яшчэ цяжэйшая рве маё сэрца!..
Да вас узношу з малітваю рукі,
О прасвятыя, магутныя богі,
Падайце помач мне, ўдоўцы няшчаснай,
У шлюбным строі!

Блякс
(да сябе)

Гатова ўзноў нейкага выклікаць бога, а я ўжо гэтага маю даволі! — Каралеўна!

Псіха

Ідзі проч ад мяне ты!

Блякс

Не маеш чаго гневацца на мяне, каралеўна. Хацеў бы я толькі табе сказаць, каб ты не плакала. Што табе там па нейкім крылатым бажку, які ніколі не можа быць пэўным… Гэта ж столькі багатых дзецюкоў да цябе сватаецца…

Псіха

О богі неба! ці й гэтыя здзекі
Па вашай волі мяне спатыкаюць!

(Да Блякса)

Будзь ты пракляты! Каб болей ніколі
Цябе на сцежцы сваёй не сустрэла!
Ты, што мне шчасце спугнуў, ненавісны!
Ты больш ужо не слуга мой, а вораг!

Блякс

Хай жа й так будзе! Помні толькі, што сама ты мяне пракляла!

Псіха

Каб лепей яснага дня я не знала!
Каб лепей чорны пясок мяне глынуў!..
О богі! літасці! літасці! богі!
Так во маркота згрызе мяне й стравіць,
Як корч смалісты, кінуты ў вагнішча
Тых страшных словаў: ніколі навекі! —
Карайце карай мяне найцяжэйшай;
Усё знясу я, вас славячы, богі.
Надзею толькі мне дайце, надзею,
Што я знайду зноў яго, ці смерць дайце!

Блякс
(да сябе)

Выкліча зноў нейкага бога, — аж хібіць! выкліча!

Чуваць працяглы гром.

Вот і маеце! — лепш пайду схавацца, пакуль не позна!

Адыходзе паміж кустоў

Псіха

Ах, дзякуй, богі! — Во знак свой даеце,
Што мае жальбы пачуць захацелі!
О, дзякуй! Кленчу ў вясельнай во белі
Прад вамі, згнута, як ліліі квецце,
Якое віхры хістаюць на ўзлогі;
О, дайце помач! Кажыце йшчэ, богі!

Паўторны гром і маланка, з’яўляецца Гермес у крылатых сандалях і з посахам у руцэ

Гермес

Дайшоў твой голас, о ясная Псіха,
Аж да Алімпа і літасцяй сэрцы
Багоў напоўніў. Скажы, чаго хочаш?

Псіха

Вярні каханка майго ці дай ўмерці!

Гермес

Ўмерці не можаш! Хто ў бога твар глянуў,
Той несмяротны! Жыць мусіць навекі!

Блякс
(да сябе наўбоччы)

Глядзіце! гэта ж буду і я несмяротны! Добра ведаць!

Псіха

Але ты знаеш, што жыць не магу я
З тых пор, як знікнуў ён. Знаеш, што плачам
Сказ будзе кожны, што кожная думка
Мая адчаяннем будзе й пракляццем,
Як не дасі мне надзеі, што буду
Магчы віну зняць і ўзноў яго меці!

Гермес

Багі, цябе што на тое стварылі,
Каб яснай свету была ты зарою,
Не хочуць крыўды тваёй — і праз гэта
Маймі губамі табе шлюць ласкавы
Вырок: «Ён вернецца, ўзноў тваім будзе! »

Псіха

Маім зноў будзе? Ён вернецца — кажаш?

Гермес

Багі так хочуць. Але што зірнула
Ў твар найвялікшага бога, што жыцце
Стварыў ўсё чыста і ўсім уладае —
А таямніцаю ён незгаданай —
За кару мусіш, пакуль яго знойдзеш,
Прайсці выгнанкай свет гэты шырокі;
За шумам крылляў яго век ганяцца,
Шукаці мусіш яго ўдзень і ўночы,
Ўзлётаць і падаць, і слёзы ліць з вочаў,
Не верыць, верыць, скрозь бураў блукацца,
Аб восце й груды крывавіці ногі,
Аж вырак збудзецца ля асцярогі:
Аж перапаліць святая пажога,
Якую ўзнеціў ў тваім жа ён лоне.
І віну выесць, што пляміць сягоння!
Бо хто зірнуць смеў ў закрыты твар бога,
Пазнаць павінен яго праз цярпенне,
Пакуль не знойдзе — у шчасці — і асене!

Псіха

Вырок я споўню…

Гермес
(узносіць руку)

Гром. Паміж скал адчыняецца шырокае ўзвуззе, праз якое відаць далёкія краі і моры.

Раскрылісь вароты!
Паўстань, выгнанка, — твая во дарога!

Псіха
(адступае, стрывожаная)

О пане! страх мне здаецца й трывога…
Сама йсці ж маю праз свету турботы?

Гермес

З надзеяй пойдзем і з гэтай людзінай,
Што тваю дзеліць правіну, і згнанне
Дзяліці будзе!

Псіха

О, літасці, пане!
Каб не з ім толькі! не з гэтай скацінай!

Гермес

Ён твой таварыш! Сваёй віной цяжкай
Руку сваю ты к яго прыкавала!
Раней не звольнішся з рук яго, покуль
Уласным чынам сябе збавіш разам!

Блякс
(падае стрывожаны на калені перад Гермесам)

Даруй, ясны божа, які безупынна грыміш без патрэбы! Мая віна не ёсць такая цяжкая, як табе здаецца. Калі ты ўсяведны, то ведаеш сам, што я не маніўся таму чцігоднаму богу ламаць крыллі. Вельмі лёганька ўчапіўся за іх…

Гермес
(да Псіхі)

Мяркуеш?

Псіха

Ўжо йду!

Гермес
(да Блякса)

Валі за ёй следам!

Блякс
(устае)

Валі, дык вальну! Я й так не загіну!

Псіха
(яшчэ адварочваецца)

Бывайце, цені аркадыйскай ціхай
Даліны й кветак! Бывайце і дрэвы!
Бывай ты, войча, й дзяўчаты мае вы!
Выгнанка — йду…

Голас Арэты
(далёкі)

Дзе ты, Псіха! эй, Псіха!

Хмарыцца, працяглы свіст віхру. Псіха затрымліваецца на хвілю і азіраецца, але, пагнаная прыказваючай выцягнутай рукой Гермеса, з ціхім стогнам ідзе ў бок раскрытага ўзвуззя. Блякс паступае за ёй.

II Змярканне багоў

АСОБЫ ДЗЕІ

Блякс, рымскі прэфект (намеснік) у Александрыі
Арыстос
Харміён
Філосаф
Стары грэк
Рыцар рымскі
Адзін з бяседнікаў
Ляіда
Адна з кабет
Псіха, падарожная спявачка
Стары нявольнік
Бяседнікі, кабеты, невольнікі, арфяры.

Рэч дзеялася ў Александрыі ў пачатку нашай эры.

Прадсенне перад домам рымскага прэфекта ў Александрыі. Углыбі — рад калюмнаў, за імі сцяна з адчыненымі насцеж дзвярмі, заслоненымі да палавіны падвязанай шнурам пурпуровай заслонай. Дзверы гэтыя вядуць у залу, з якой далятае, выбухаючы штохвіля, гоман бяседуючых бяседнікаў. На левым баку цёмная сцяна дрэваў, на правым — каменная балюстрада і сходы, вядучыя ў выгароды над берагам мора, віднеючага здаля. Прадсенне спадае таксама наперад трыма ці чатырма шырокімі ступенямі. Пад калюмнамі некалькі непарушных нявольнікаў, праз паднятую да палавіны заслону відно бяседуючых. Арыстос стаіць, абапёршыся аб балюстраду. У зале сярод бяседнікаў узрыў гоману, чуваць смех і воклікі: «Evohe! Evohe! Vivat! »

Харміён
(выходзе з залы і спасцерагае Арыстоса)

Ты тут?

Арыстос

Як бачыш.

Харміён

Чаму не на зале?

Арыстос

А ты?

Харміён

Я выйшаў крыху адпачыці,
Дыхнуць паветра й душы даць спакою. —
Аб чым задумаўся, старча?

Арыстос

Га! мыслю,
Як вас няволя збыдлячыла, вас, што,
Ў застоллі рымскага сеўшы прэфекта,
Б’іцё віваты…

Харміён

Мы вольныя людзі!

Арыстос

Знаць, што ўжо ўпіўся, калі бессаромна
Сказаць так смееш! Кулак цяжкі Рыма
На карках грэцкіх успёрся і давіць,
Але цяжэй шчэ гняце збыдлячэнне!
У час сягонняшні той адно вольным
Быць можа толькі, каму ўжо ўсё роўна,
Ў глыбі ўтануўшаму ўласнага духа,
Што хтось пануе, а хтось яму служыць!
Трэ мудрацом быць, як колісь казалі,
Або — як сёння б сказаў — чалавекам,
Што ўсю марноту жыцця добра ўцяміў
І ўсю марноту заходаў напрасных
Аб усё тое, што марнае толькі!
Ўжо мудрасць толькі адна і адна моц,
Якой пранікнуцца вы ўжо не ў сілах,
А гэта — ў духу спакой найці ўласным:
Свабоду — гінучых!

Харміён

Горкая мудрасць!

Арыстос

Калі так горкая — йдзі к Лізыхосу,
Ў якога знойдзеш салодкай і подлай!
Адно я знаю! Сыходзім са свету,
Няма што думаць! Душа калісь наша
Блукае недзе выгнанкай, а мы ўжо
Трупы, што, будзячысь часам спрасоння,
Жальбуюць шчэ па душы заблуканай.
Але каб станула сёння між намі,
То мы ўжо ўласнай душы не пазналі б!
Канаем доўга, бо буйна жылі мы,
Але праз гэта не збавімся смерці…
Ўжо толькі часам, як вецер павее
Ад мора, сняцца нам згібшыя дзеі,
Нам сняцца йшчэ Маратонскія гоні,
Й Тэсальскіх ноччу глухі топат коні,
І пазапалены Ксерксавы промы,
І па-над Азіяй — полым крывавы,
Рапсодаў песні й філосафаў слава
І клум статуяў… загнаных да Ромы!
Святыні нашы, і богі народу,
І нейкі ўскрык: «За красу! за свабоду!.. »
Сны гэта толькі! Ў тых спадкаў астаткі
Падчас гуляем, як дзеці без маткі,
Й ворагам нашым за воддыху права
Мы плацім грэцкай былой нашай славай!
На ўласнасць маем адно ўжо — маркоту,
Што рве нам грудзі, прыбраны бліскотай, —
У ланцугі й вінаграднае лісце, —
Якая жыць па нас будзе вячысце,
Калі ўжо сыдзем смутныя ў магілу,
Тым свет пакінуўшы, што маюць сілу
І жыць патрапяць! — Люблю гаманіці,
Бо стар… Ты смейся!

Харміён

Дык што нам чыніці?

Арыстос

Чыніць? Ніводны ўжо чын не астаўся
Нам, іх усе за нас споўнілі продкі!
Нам пазіраці ў вянку на заплоткі,
Як за нас іншы краі здабывае,
А для забаўкі… лічыць сугалоскі,
Ў якіх нам хвалу грымеў Гомар боскі.

Харміён

І больш нічога?

Арыстос

О не, віно, губы,
Шал, песні, збыткі, а ўсё — дзеля згубы,
Ды гэта дзельнасць апошняя наша:
Ў руцэ з атрутаю золата чаша…
А мне — мне час адысці.

Харміён

Куды?

Арыстос

Ў нішто
Ці ў тое штосьці, якога не знаю.
Жыў вельмі доўга…

Харміён

А ў чым жа прычына?

Арыстос

Кажу, жыў доўга — памру без прычыны…
Вялікай прошласці жаль мяне кліча,
Што спаў на кнігі сівым пергаміне,
Ажно збудзіў я, стары, які згіне,
Што збудзіў смутак…

Новы ўзрыў гоману і смеху сярод бяседнікаў.

Харміён

Мне страшна з табою!

Арыстос
(паказваючы на залу)

Йдзі там смяяцца!

Харміён

Ты мне без патрэбы
Маркоту будзіш і рэшту той волі
К жыццю, якая ўнутры хамяніцца,
Ламаеш…

Арыстос

Я ўжо казаў: адыдзіся!
Я, знаеш, ласкі не маю… Ці чуеш,
Як гулка там? Ідзі й цешся!

Харміён

Я ўцёк стуль!

Арыстос

Э! хутка вернешся!

Харміён

Так… мо вярнуся…
Мне душа ў горле паветра, й заўзятасць
Гняце мне грудзі, як бачу, што гэты
Сюды к нам Рымам з намесніка ўладай
Насланы гнібіць людзей, як сам лепшых.

Арыстос

Цішай!

Харміён

Хоць гэтак злосць мушу спагнаці…

Арыстос

Цішай! кажу! Тут нявольнікаў поўна,
Якія могуць данесці прэфекту
Твае ўсе словы!

Харміён
(з баязняй)

А думаеш — чулі?

Арыстос
(ядавіта)

Вось яна, нашая грэцкая дзельнасць!

Харміён
(па хвілі)

Так, праўду кажаш ты! Мы — патаптаны,
Горай: бяссільны, яшчэ горш: нікчомны!

Арыстос

О! вы, наследнікі выцвіўшай славы!
Каяцца рады, не здатны да справы!
Аб меч малюся мне ў рукі нязломны!..

Блякс
(які падчас апошніх слоў Арыстоса стануў быў у дзвярах пад заслонай)

А гэта што, мае мілыя другі?
Ці мала наша віно мае смаку,
Што так узгордзілі чарай? З ахайскіх
Вінніц, паверце мне! З Кіпра, дзе вашы
Суземцы садзяць для нас вінаграды!

Харміён
(з нізкім паклонам)

Прабач нам, пане, а толькі ж гасціннасць
Твая так доўжыць бяседу не ў меру,
Што аж і госці твае ўжо прысталі.
Сюды я выйшаў спачнуць, каб нанова
Магчы ў тваю чэсць узносіць кяліхі…

Блякс

Ў вас, грэкі слабыя вельмі галовы!
Шкада, што богі віно для вас далі…

Харміён

Так, праўда, пане…

Блякс

На нашых бяседах
Вам лепш музыкамі быць і пяўцамі,
Але не чаркі для вас з келіхамі, —
Яны — для нашых здатней рук…

Арыстос
(глуха)

Аднак жа
П’еш і ваюеш ты з грэкамі, пане!

Блякс
(да нявольнікаў)

Гэй! жыва ладзіць мне ў прыстані кораб!
Хачу з гасцямі закончыць бяседу
На хвалях мора. Паклад хай пурпурай
Акрыюць стройна й сталы пастаўляюць
У ценю парусаў белых!

(Звяртаецца ўглыб. )

Пакуль што,
Мае дастойныя другі, хадзіце
Сюды ў калюмны! Апаў жар паўдзённы,
І з мора вецер лагодны павеяў…

Мужчыны і кабеты ціснуцца на тэрасу, нявольнікі ўносяць за імі сталы і ложы.

Блякс

Наліць кяліхі! Хай наша бяседа
На міг спынёная, далей шалее!
Займіце месцы, мае дарагія!

Адзін з бяседнікаў

Здароўе ўладцы!

Стары грэк

Здароўе рымлянца!
Хай Рым жыве, новы пан светаўладны,
Элінскай славы праслаўны наследнік!

Блякс

Наш меч нам высек ўжо ўласную славу!

Філосаф

Марсаву славу, якая у стокраць
Ад славы нашых важней філасофаў.

Рыцар рымскі

Я на чэсць Марсу ллю гэтыя каплі!

Ляіда

Не Марса сёння чцім, але — Эроса!
Ці знаеш гэта, балван ты жалезны?
І ты вучоны, што вельмі вучона
Віно п’еш? Святкуем сёння Эроса!

Адна з кабет

Так, так! хай Эрос жыве нам! Залётны
Бажок пяшчоты!

Стары грэк

Меч рымскі спакою
Ўладае светам. Пад крыллямі Рыма
Віно піць добра і рожы зрываці!

Пахіляе галаву на грудзі Ляіды.

Ляіда

Прэч мне ад лона! Смярдзіш віном, старча!

Стары грэк

Ды маю золата…

Ляіда

То жджы да заўтра,
Аж твайго золата трэба мне будзе,
Пан сёння — Эрос!

(Звяртаецца да Харміёна. )

Блякс

Іграйце, музыкі!

Музыка.

Кабета
(да старога грэка)

Я ад Ляіды не меней прыгожа…

Садзіцца побач яго на ложку.

Ляіда
(да Харміёна, сядзячага пасярод бяседнікаў)

Чаго ты смутны?.. Ты мне даспадобы…

Харміён

Забыць хацеў бы, што, ўласна, жыву я…

Ляіда

Дык тут апрыся… Ці чуеш, як сэрца
Ў грудзях мне б’ецца? Віна дай яшчэ мне,
А после…

Харміён

После табою я ўп’юся,
О ты, пахучая майская кветка!..

Бяседнік

Вянкоў, рож дайце! А дзе песняры ўсе?

Блякс

Й віна! віна йшчэ, нявольнікі, гэй жа!

ФілосаФ

Віна! філосаф заве: віна! — Ліце
Жыцця клёк гэты у нашыя чаркі!

Харміён
(да Ляіды)

Дай губ!..

Рыцар

Аднак грэкі добрыя людзі!
Вось п’ецца з імі са смакам і гладка!

Філосаф

А праўда! так! Грэкі добрыя людзі
І цэняць вашую ласку…

Арыстос

Нікчэмнік!..

Кабета
(да Арыстоса, стаячага ўсё наўбоччы)

А ты што, старча, стаіш наубоччы
Й не хочаш з намі дзяліці вясёласць,
Адно ўсё кідаеш горкія словы?

Бяседнік

Яго не рухай! — то ж гэта філосаф!

Філосаф

Прашу не ганьбіць гэтае назвы!

Кабета

Ці ж філасоф’я бароніць уцехі?

Філосаф

О не! праўдзівая — нат яе раіць!
Праз гэта годнасць мая філасофа
Не пазваляе, каб так чалавека
Таго назвалі, што ўцехаю гардзіць!
Стары Сакрат піў, як ведама, ёмка.

Блякс

Ану, Арыстос! Хадзі к нам, прашу я!
І за здароўе маё выпі… Гэй жа!
Няхай Лізыхос паверыць, што лоб твой
Таксама моцны, як лоб і Сакрата, —
Што ёсць, па-мойму, заслугай!

Арыстос

Даруй мне,
Намеснік, тоькі ж мне йсці час… Вам жычу
Гульні вясёлай!

Блякс

Прыказваю, йначай…
Каб ты астаўся! Глянь, ёсць тут паэты,
Танцоркі, блазны — няма філасофа,
Каб забаўляў нас!

Смех.

Ляіда

То ж ёсць тут Лізыхос!

Блякс

Ён? — толькі блазнам быў, ёсць ім і будзе!
Баў нас, Арыстос! Блазноў маем досыць;
Цябе нам трэба!

Арыстос

Я — старац сівы ўжо…

Стары грэк

Надзень на голаў вянок! — і лысыя
Шалеюць!

Арыстос

Бачу. Твой плех, як калена…

Блякс
(смяецца)

Язык твой складны! Хадзі, сядзь тут з намі.

Арыстос

Сказаў, адходжу. Лізыхос застане, —
Табе яго досць!

Філосаф
(да намесніка)

Ці чуеш ты, пане?
Мяне ён ганьбіць!

Блякс

То ж гэта знявага!
Знявага Рыма, ў маёй што асобе
Ўладае вамі!

Харміён
(да Арыстоса)

Маўчы! Прэфект гнеўны!

Арыстос

Не! не ўладаеш, намеснік, ты мною!
Пануй з бізуном ты над цёмнай таўпою,
Пужай сабой знікчамнёныя грэкі
І ўсіх паганцаў, што на імя Ромы
Бляднеюць: слугам хавай свае громы!
Быў вольным, вольным я й выйду — навекі!

Выходзіць.

Харміён
(паўшэптам)

Пайшоў забіцца…

Ляіда

На які чорт табе ён!

Філосаф

І кажаш праўду! Жывых не павінны
Абходзіць тыя, што ўжо адыходзяць.
Віна іх, калі застацца не ўмелі.

Рыцар
(паўголасам да намесніка)

Арыстос, кажуць, даволі багаты, —
Ты мог бы, пане, забраць яго скарбы…

Бяседнік
(да філосафа)

Глянь на намесніка… Бровы наморшчыў,
А губы зложаны к смеху…

Блякс

Што гэта?
Чаго ж так раптам усе вы замоўклі?
Ці ў маіх кадзях віна не хапіла?
Ці вам настрой папсаваў мо стары той?
Вянок мне новы даць з рожаў увіты! —
Я сёння ласкаў! Дык піце, што сіла!
Хто Рым зняважыў, той згіне йшчэ сёння!
Аб ім забудзьце пры чарцы ў далоні!

Галасы

Няхай жыве Рым! жыве і ўладае!

У гэту хвілю граючыя арфяры раптам сціхаюць.

Блякс

Што там?

Ляіда

Музыка?..

Блякс

Хай граюць!

Нявольнік

О, гора!
Даруй ты, пане… але ў музыкаў
Парваліся струны…

Блякс

Хай новыя ўшчэпяць!

У гэту хвілю на шырокіх ступенях парога паяўляецца Псіха, вандроўная спявачка, і ўсходзіць звольна кверху, трымаючы ў руках малую лютню. За ёй пляцецца нясмела Стары нявольнік.

Бяседнік
(спасцярогшы Псіху)

Хто гэта?

Блякс

Скуль тут?

Стары грэк

Якаясь жабрачка!

Харміён

Ах, што за постаць! з такой яснай косай!

Стары грэк

На грош і далей…

Ляіда

Аборвана, боса!..

Стары нявольнік

Была ў гародзе… з вандроўкі спявачка…
Ўпусціў і думаў павесяліць госці…

(Да Псіхі. )

Ну йдзі ўжо! Бачыш, паны злыя штосьці…

Блякс

Чаго ж прыйшла ты? Цябе тут не трэба!
Тут я ўладаю!

Псіха

Не бойся, раб збеглы…
Я не крану твае ўлады і хлеба.
Вандроўкай змучана вельмі адлеглай,
Спачну ды знова пайду далей, далей…

Кабета

Што яна кажа?

Харміён

Няўжо з морскай хвалі
Кіпрыда ўстала?

Стары грэк

Вар’ятка, на гора!

Рыцар

Раб! — так да нашага пана гавора!
Вон згэтуль! к чорту…

Кабета

Чакай! то ж вар’ятка…
А ты йшчэ гоніш! Не бойся, дзіцятка,
Скажы, адкуль ты йдзеш?

Псіха

Здаля йду, здаля!
Вядзе мяне лёс, нясе мора хваля.
Іду…

Ляіда

О, лютню, як бачу, ты маеш!
Мабыць, пяснярка? Мо нам заспяваеш?

Бяседнік

Дарэчы думка! Спявай нам, дзяўчына!
Грош табе кіну, а мо й болей кіну!

Псіха
(пачынае гаварыць, пераходзячы звольна ў спеўны тон)

Не трэба золата мне і бліскотаў, —
Была я слаўнай з красы і багацця,
Бязмеры мела палёў, сенажацяў,
А сёння гоніць праз светы маркота.
І вось іду я выгнанкаю босай:
Непазабытая гоніць маркота,
Шукаю Эроса!

Іду праз горы, праз землі і рэкі,
Праз местаў гоман і мораў разводдзе,
Дзе сонца гасне, скуль сонца усходзе;
Йду праз народы, здарэнні і векі.
Я, каралеўна, выгнанкаю босай,
Іду праз векі й праз доўгія векі,
Шукаю Эроса!

Ўваччу залотныя валяцца троны,
Ў друз рассыпаюцца хорамы божы,
Ссыхаюць лаўры й чырвоныя рожы,
Народы гінуць, як сон пераснёны,
Але я йду ўсё выгнанкаю босай
О, дзе ж ты, дзе ты? мой сон! пераснёны!
Шукаю Эроса!

Калісь мне знік у блакітаў купелі,
І на ніводнай з тых пор не находжу
Дарозе — й дарма свет вокал абходжу:
Ці вы дзе-небудзь яго не сустрэлі?
Прашу, скажыце! Я выгнана, боса,
Малю вас! — Ці дзе яго не сустрэлі?..
Шукаю Эроса!

Кабета
(смеючыся)

Ён тут! Ты трапіла добра, дзяўчына!
Усе ў яго мы, як бачыш, на службе!

Стары грэк

А нават сёй-той у яго на… ўтрыманні!

Бяседнік

Пакінь жа вельмі маркоціцца ў тужбе!
Віно піць з намі ў яго чэсць павінна;
А ўноч аб лепшай падумаем дані!

Смех.

Ляіда
(абымаючы Харміёна, кажа да Псіхі)

Глядзі! Й не трэба блукацца па свеце!
Тут Эрос, гэта дзіця з-паміж дзеці,
Што сыпе ў вочы пахучае квецце!

Псіха

Ён не дзіцятка, а бог ён страшлівы,
З усіх найстаршы багоў, вечна жывы,
З праменным тварам між вогненнай грывы!
Ён як віхура, як бура й пажога,
Ў свет крыллі-віхар нясуць яго, бога;
Мкне за ім журба, а прад ім трывога!
Яму падуладны сусвету абшары,
Ён і шчаслівіць, і мукаў шле мары,
А ў твар зірнуці няможна без кары!

Ляіда

Пляцеш, вар’ятка!

Філосаф
(у арфісцкай акрасе)

Такім ёсць Эрос! Але ў нашым часе
Ужо ўстарэла!

Стары грэк

Нябось удалася!

Псіха
(быццам гэтых увагаў не чула)

Ён, як захоча, спапеліць і стравіць,
А як захоча, ў цішы сябе явіць
І, як захоча, узвысіць і збавіць!
Яго люблю я, выгнанка, няўстанна,
Праз яго ў сэрцы крывавіцца рана,
Яго шукаю — ўсеўладнага пана!
Што прыйдзе — веру… Хапаю скрозь весці,
Ці крыллем, слухаю, дзе не шалесце,
Ці не з’явіўся, з маей каб балесці
Зацепліць сонца вялікай любосці,
Якая нават праб’е ўмёршых косці!
Ён прыйдзе моцны — святы…

Бяседнік

Гэй, вар’ятка,
Калі так правіш аб Эросе гладка,
Скажы, скуль знаеш яго?

Псіха

Яму ўкрадкай
Зірнула ў твар, як мяне браў, дзявіцу,
Й яго ў сабе вось нашу таямніцу…
Яго шукаю…

Стары грэк

Ажыў свет цудоўны!
Во дзеўка вам, што бярэменна з бога,
Дзіцяцю бацькі шукае…

Ляіда

Нябога!
Ці бог не быў той… музыка вандроўны?

Смех.

Філосаф

Пакіньце! Гэта не так недарэчы,
Што яна кажа… Тут ёсць адкуплення
Навука, жаль, што фальшывая толькі,
Як і ўсе іншыя…

Бяседнік

Й твая ці таксама?

Філосаф

А як жа! Праўды няма ўжо аддаўна!
Па-мойму, к праўдзе бліжэй за ўсё тое,
Што пазваляе ў вясёласці жыці!

Стары грэк

Вар’ятку гэту вазьмі у навуку!

Ляіда
(да Псіхі)

Вот важна! Хочаш ты да Лізыхоса
Пайсці ў навуку? Ў дзялах ён Эроса
Мастак вялікі! Цябе ён асвеціць,
Якой любосці патрэба, галубка,
Каб жыць уцешна! Тады мо здалееш
Запець нам песню не гэтак слязную!

Псіха

Адну век песню пяю я: жывую!

Ляіда

Й дабаў: нудную! Так куры спяваюць,
Як несці яйкі без певеня маюць!

Харміён
(да Ляіды)

Не кпі так! Глянь: твар гарыць ёй, як рожа!

Ляіда

Замест мяне ты яе хочаш, можа?

(Саскаквае і адпіхае Псіху. )

Вон зсюль! Я песню пяю аб Эросе!

(Скідае з плеч пакрывала і, да палавіны цела голая, выпаўняючы лёгкія таночыя рухі, пачынае пяяць. )

Бог крылаты, жэўжык складны,
Эрос — плод пяшчотаў,
Нацягнуўшы лук, з цянётаў,
Пусціў стралу ён мне ў грудзі здрадна:
Ў сэрцы болька, мру з маркоты —
О мілы!..

Ах, бяда! валюся ў ложа.
Раненая срога, —
Дзень і ноч журбую многа;
Што ж ты зрабіў мне, залётны божа?
Хто ж мне вылеча знямогу? —
О мілы!..

Прылажы хадзі мне губы
Тут, дзе ў лоне рана,
Што Эросам мне задана,
Як рвала кветкі на лузе, любы,
Для цябе, маёга пана —
О мілы!..

О пустотнае дзіцётка!
Дзякуй за дакукі!
Лек салодкі быў на мукі;
О! як ад губаў тваіх салодка,
Як пяшчотна гладзяць рукі, —
О мілы!..

Сярод бяседнікаў зрываецца бура воплескаў.

Стары грэк

На дзіва песня! Не жаль нагароды!

Здымае з плеч залатую апаяску і кідае яе Ляідзе. За яго прыкладам іншыя даюць ёй падарункі.

Ляіда
(кідаецца, распрамененая, на ложа)

Віна падайце мне для ахалоды!

Стары грэк
(падае ёй віно, а ўзяўшы назад кяліх, вылівае недапітыя астаткі на Псіху)

Табе ж за нудныя песні: на — плату!

Бяседнік

Калі не трэба табе дар багаты,
На! што даць можам!

(Кідае на яе агрызкамі)

Кабета

Ды йдзі зсюль хоць к смерці!

Псіха

Пайду ад вас я навекі ўжо! верце!

Прыкленчвае ля падножжа калюмны, засланяючыся рукамі ад удараў.

Ляіда
(з ядавітым смехам)

Йдзі за Эросам!

Нявольнік
(увайшоўшы з боку агароду, кажа да Блякса)

Пане! кораб, як ты загадаў, ўжо гатовы й чакае, калышучысь лёгка на лагодных хвалях прыстані. Пурпурай акрылі паклад і ў ценю сняжыстых парусаў пастаўлялі сталы і ложы, на якія капаюць зверху рожы, звісаючыя вянкамі з мачтаў і рэек…

Ляіда

На мора! на мора!

Стары грэк

Намеснік! кораб!..

Бяседнік

З намеснікам дрэнна!
Што з ім такое? Сядзіць немы, бледны
Й вачыма водзіць?

Рыцар

Га! чорт, чамярыца!
Што гэта? Ці ж бы яго чараўніца
Ўракла ўжо гэта?!

Стары грэк

Нявольнікі! ўзяці
Яе пад розгі!

Рыцар
(да Блякса)

Мой пане!

Блякс
(памешана)

Не верце!
Не быў ніколі ў ёй парабкам! Брэша!

Кабета

Што кажаш, пане?

Блякс

Самой яе й бога
Яе не знаю! Йдзі прэч, каралеўна!

Харміён

Але ж, мой пане, збяры свае думкі!
Яна спявачка з вандроўкі!..

Ляіда

Вар’ятка!

Рыцар

Калі ўракла ўжо цябе яна, згіне!

Філосаф
(стрымлівае яго)

Лепш не чапайце! Ў ёй могуць быць сілы,
Якіх чапаці не варта! Мы лепей
Адгэтуль выйдзем… Так раіць мне мудрасць…

Бяседнік
(да намесніка)

На мора, пане! Ўжо кораб гатовы!
Цябе паветра асвежыць там лёгка,
І там пазбудзешся гэтых урокаў!

Блякс
(прыходзячы ў сябе)

Так, так… на мора… Якісь нездаровы
Дурман апутаў… Віно мо прычынай…
Так, так… дурман… Йдзі адсюль ты, дзяўчына,
Калі не хочаш тапор знаць сталёвы!
Даруйце, другі, што слаб я быў штосьці,
Але бажуся на ўсе мае косці,
Што гэта болей ніколі не будзе!
Ў жыцці — ніколі! Цяпер жа на мора!
Бяседу скончыць!

Воклікі

На мора! на мора!

Бяседнікі і кабеты ціснуцца да сходаў, вядучых у выгароды.

Харміён
(збліжаецца шпарка ў пераходзе да Псіхі)

Як ты завешся?..

Ляіда

Ка мне, Харміёне!

Выходзяць.

Стары нявольнік
(збліжаецца да Псіхі, якая ўсцяж кленчыць з тварам, схаваным у далонях)

Дзяўчына, слухай… Не бойся, тыя ўжо пайшлі. Даруй мне, што цябе сюды я прывёў… Хацеў бы я вынагародзіць табе гэту мімавольную крыўду… (Па хвілі. ) Не шмат зразумеў я з таго, што ты пяяла, але адно ўелася мне ў памяці… Ты шукаеш нейкай вялікай, нязмернай любосці, якая цэлы свет абхопе, як пажар… Ці добра я чуў?..

Псіха ўзносіць галаву.

Стары нявольнік

Маю добрую для цябе вестку. Прынеслі яе сюды феніцкія маракі, якія заплывалі да прыстаняў Юдэі…

Псіха

Хто ты?

Стары нявольнік

Я — той, што мае надзею… Але слухай цяпер, што скажу табе… Ў Юдэі аб’явіўся падобна новы бог ці прарок. Так мне расказвалі…

Псіха

Новы бог?..

Стары нявольнік

Прарок з’явіўся таго мілавання,
Якое сочыш. Ідзе праз даліны,
Йдзе там, праз горы, дзе Ёрдан заліўны,
І, багаславячы свет, бытаванне,
Ўсім адпускае грахі і правіны,
А за ім толькі йдзе той, хто ў загнанні…
А яснасць божая ззяе з аблічча,
А дзе ён ступіць, усходзяць там кветкі,
Прыносіць смутным шчаслівыя весткі,
Мрацы ўставаюць, калі ён пакліча,
Цвітуць вясною ўсе новай палеткі;
Ён багаславіць і крыўды ўсе ліча!
Йдуць за ім следам кабеты і дзеці,
Бяжыць і статак за ім беларунны,
А ён вядзе іх у ясныя луны,
Што, як, усмешка, ў блакітнасці свецяць,
І мае сэрца ў руках, як бы струны,
З якіх ён песню галосіць па свеце…

Псіха
(паўстае)

З’явіўся, з’явіўся нарэшце! І ў гэткай паставе?
І, кажаш, любасць нясе? гоіць боль?

Стары нявольнік

Няма ўжо болю, ні зла, ані пыхі!
Пайшлі, дзе глянь, непанятныя дзівы:
Ніхто не смутны, ані нешчаслівы,
Ніхто не меншы, ніхто ўжо не ліхі,
Як ён на долы, на ўзгоры, на нівы
З навінай добрай сышоў! ясны, ціхі…
Нясе ён любасць на светы, над гора;
Ў імя любосці дае прабачэнне,
А як гавора аб шчасця значэнні,
Ўсё яго слухае: вецер і мора,
Пастух ад стада, сяўбіт ад насення, —
Дзе прыйдзе: божа! — вітаюць з пакорай!
Бо ён там к небу дарогу раўнуе,
Спакой і жыцце дае навячысце
І чысце сэрца, калі перахрысце,
Душа не мрэ ўжо, пакліча якую…
Хрыстос завецца.

Псіха
(выцягвае рукі і кідаецца наперад з воклікам)

О Хрысце! О Хрысце!

12 3 4 Следующая ⇒