Главная

Контакты

Случайная статья

• Автоматизация
• Антропология
• Археология
• Архитектура
• Биология
• Ботаника
• Бухгалтерия
• Военная наука
• Генетика
• География
• Геология
• Демография
• Деревообработка
• Журналистика
• Зоология
• Изобретательство
• Информатика
• Искусство
• История
• Кинематография
• Компьютеризация
• Косметика
• Кулинария
• Культура
• Лексикология
• Лингвистика
• Литература
• Логика
• Маркетинг
• Математика
• Материаловедение
• Медицина
• Менеджмент
• Металлургия
• Метрология
• Механика
• Музыка
• Науковедение
• Образование
• Охрана Труда
• Педагогика
• Полиграфия
• Политология
• Право
• Предпринимательство
• Приборостроение
• Программирование
• Производство
• Промышленность
• Психология
• Радиосвязь
• Религия
• Риторика
• Социология
• Спорт
• Стандартизация
• Статистика
• Строительство
• Технологии
• Торговля
• Транспорт
• Фармакология
• Физика
• Физиология
• Философия
• Финансы
• Химия
• Хозяйство
• Черчение
• Экология
• Экономика
• Электроника
• Электротехника
• Энергетика

1.4Ү-хромосомасының маркерлері

1. 4Ү -хромосомасының маркерлері

Y-хромосомасыө зінің гаплоидтық қ асиетіне байланысты эволюциялық зерттеулерге кең мү мкіндіктер береді жә не Y -хромосоманың басқ а маң ызды популяциялық сипаттамасына геномның басқ а бө ліктерімен салыстырғ андағ ы ө те жоғ ары дең гейдегі географиялық дифференциациясы жатады. Осы айтылғ ан қ асиеттер негізінде Y -хромосома полиморфизмін ү лкен региондар арасында немесе континенттердегі популяциялар арасындағ ы зерттеулерде қ олданады.

Сурет 7 - Homo sapiens жә неMelandrium album Х, У хромосомаларының аймақ тары

Y-хромосома арғ ы ата→ ата→ ә ке→ ұ лы тізбек арқ ылы беріледі жә не мейоз процесі кезінде кроссинговер жү рмейді. Рекомбинация процесіне қ атыспайды. Бұ лхромосоманың 95%-дан жоғ ары бө лігі рекомбинацияланбайтын аймақ пен қ амтылғ ан (сурет 7). Басқ а аймақ тарғ а қ арағ анда Y-хромосомасы тек кездейсоқ мутациялық процестің ө згергіштігіне ұ шырағ ан жә не геномның, ұ рпақ тан ұ рпақ қ а тұ рақ ты тү рде, яғ ни полиморфты аллельдердің ү лкен сандық комбинациясымен бірдей гаплотип тү рінде ө згеріссіз беріліп отырады [40-42].

Америкалық зерттеуші Дэвид Пейдж 2004 жылы Вашингтон университетінің зерттеушілерімен бірге қ осылып Медициналық мектепте Y-хромосоманың гені бар аймағ ының толық нуклеотидті тізбегін жариялады. Секвенирлеу нә тижесінде 78 ген анық талды жә не осы хромосомадағ ы ең маң ызды SRY гені болып табылады (сурет 8).

Сурет 8 - У-хромосомасының қ ұ рылымы

Y- жә не Х-хромосомалары ө з эволюцияларын 300 млн жыл бұ рын бастағ ан. Басқ а хромосомаларғ а соның ішінде Х-хромосомағ а қ арағ анда У-хромосомасының кө шірмесі жоқ, сондық тан ақ аулы гендерді толық қ анды ауыстыру мү мкіндігі шектеулі. Эволюция барысында шамамен 1000 ее гендер жойылды. Қ ателерді тү зету мү мкіндігінің болмауы Y-хромосома гендерінің біртіндеп инактивациясына ә келуі керек сияқ ты. Кейбір зерттеушілер бұ ндай деградация жылдамдығ ымен адамның геномынан Y-хромосомасы 125 мың - 10 млн. жылдан кейін жоғ алады деген. Алайда Массачусетск технологиялық институты, секвенирлеу тобының жетекшісі ДэвидПейдж жә не оның авторларының жұ мыстарында Y хромосомасының жоғ алуына нақ ты қ ауіп жоқ екендігі кө рсетілді. Ол деградацияғ а палиндромдардың болуына байланысты қ арсы тұ ра алады[43, 44]. Ерлер хромосомасы бұ рын бос, пайдасы жоқ хромосома деп саналғ ан. Ал Пейдж «Y хромосомасы - бұ л айналы бө лме» дейді. Бұ л палиндромдарда кө птеген гендер бар - демек палиндромдық тізбектің ә рбір соң ында кө шірме бар. Зиянды мутация жағ дайында резервтік кө шірмелерді қ амтамасыз етеді. Айнадай сурет қ ұ рылымы, сонымен бірге, ДНҚ бө лінген кезде жағ дайды ө згертуге мү мкіндік береді. Гендер араласады жә не жаман кө шірмелер жойылады. Y-хромосома эволюцияның шегі емес жә не ол белсенді тү рде ө згеріп отырады. 6 миллион жыл бұ рын бө лек эволюцияғ а бө лінген шимпанзе мен адам гендер жиынтық тарын салыстыра отырып генетиктер осындай тұ жырымғ а келді. Адамның Y хромосомасы сә тті ө згеріп, дамып келеді жә не профессор Дэвид Пейдж басшылығ ымен 2003 жылы толық оқ ылды. Массачусетскідегі технологиялық институтында жү ргізілген жұ мыс нә тижесі генетиктерді таң қ алдырды, олар екі хромосомадағ ы гендердің реттілігі ө те ұ қ сас болатынын болжады. Алайда, адам мен шимпанзе ДНҚ -ның жалпы массасында гендердің тек 2%-ында ғ ана ө згешелікпен қ атар олардың Y-хромосомасы 30%-дан кө п ерекшеленетіні анық талды[45].

Y-хромосоманың басты ерекшелігі ө згеріске ұ шырамайтын аймақ тарында бірнуклеотидті полиморфизмге, инсерционды-делеция полиморфизміне жә не микро жә не минисателлиттермен(STR-полиморфизм) байланыстыбірнеше вариабельды маркерлер анық талды. Бірнуклеотидтіжә не инсерционды-делеция полиморфизм тү рлеріде ө те сирек кездесетін мутациялар анық талды, ал Y-хромосоманың STR-локустары мутацияғ а алдың ғ ы екеуімен салыстырғ анда ө те жиі ұ шырайды (2, 8х10^-3)[46]. Y-хромосоманың аймақ тарының 59%-ы генетикалық ә р тү рлілік ерекшеліктеріне, 25%-ы - популяцияаралық жә не 16%-ы - географиялық аймақ тар аралық ерекшеліктерге тә н болып келеді[35, 40].

Сурет 9 - Адам мен шимпанзенің У-хромосомадағ ы MSY аймағ ы

Келесі бір ғ алымдардың жұ мысында адамдарғ а ең жақ ын шимпанзедегі ерлердің Y-хромосомалық аймағ ын (MSY) секвенирледі. Ал адамдардағ ы бұ л аймақ бұ ғ ан дейін секвенирленіп қ ойылғ ан. Содан кейін олар осы екі тү рдің MSY аймақ тарын салыстырғ анда олардың тізбектік қ ұ рылымы мен ген қ ұ рамы тү бегейлі ө згеше екендігі анық талды, бұ л соң ғ ы 6 миллион жыл ішінде жылдам эволюцияны болжайды. Шимпанзенің MSYаймағ ында адамғ а қ арағ анда екі есе кө п массивті палиндромы бар, бірақ MSY ақ уызын кодтайтын гендердің кө п бө ліктерін жоғ алтты (сурет 9)[47]. Соң ғ ы екі онжылдық та STR локусын талдауды пайдаланып генетикалық типирлеу адамның қ алдық тарын анық таудың негізгі ә дісі болды[48-50]. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстың ү лгілері бойынша жү ргізілген соң ғ ы зерттеулер осы кезең нен бастап ү лгілер ү шін ең жиі қ олданылатын сә йкестендіру ә дісі ретінде пайдаланылғ ан мтДНҚ орнына STR ә дістерін қ олдану арқ ылы жү зеге асырылды[51-57].

Тағ ы бір жү ргізілген маң ызды жұ мыстардың бірі қ ысқ а тандемді қ айталаулар (STR) мен MiniSTR ә дістері арқ ылы Екінші дү ниежү зілік соғ ыс кезінде жә не одан кейінгі коммунистік қ арулы кү штер қ ұ рбандарының қ аң қ а сү йектерін идетификкациялау. Бұ л жұ мыс нә тижесі бойынша Шкофья Лока жанындағ ы Жолоща деген жерден 1945 жылы ортақ жерленген зираттан алынғ ан сү йек қ алдық тарына талдау жасалды. Сә йкесінше, PPY-STR бойынша 2 бө лек ДНҚ профильдері алынды. BS0016 ( сурет 10) ү шін анық талғ ан локустар саны 11, ал BS0017 (сурет 11) ү шін 9 локус анық талды.

Сурет 10 - BS0016 нысанындағ ы анық талғ ан локустар

Сурет 11 - BS0017 нысанындағ ы анық талғ ан локустар

Салыстырмалы талдау BS0017 нысаны мен RS0031 ү лгісі еуропалық аймақ тағ ы кү тілетін жиілікте анық талғ ан барлық локустар ү шін (кесте 1) бірдей Y-STR профиліне ие екендігін кө рсетті. Осылайша, ық тималдық жеткілікті жә не ұ сынылғ ан 99. 9%-дан асты.

Ал Y-STR ДНҚ -ның BS0016 сү йек нысаны мен RS0059 ү лгісі (кесте 2) арасындағ ы анық талғ ан 11 локус ішіндегі 8-де сә йкессіздікті кө рсетті. Осылайша, Y-STR талдауы BS0016 жә не RS0059 ү лгілері арасындағ ы ә ке мен баланың байланысы расталмады.

Кесте 1- BS0017 нысаны мен RS0031 ү лгісінің У-хромосома бойынша генетикалық профилі

Кесте 2- BS0016 нысаны мен RS0059 ү лгісінің У-хромосома бойынша генетикалық профилі

Тағ ы осы зираттан екі ағ алы-інілі жоғ алғ ан шешелерін іздестіру бойынша зерттеу жү ргізілді. Екі ұ лдың генотипі PowerPlex 16 жиынтығ ы арқ ылы сә тті анық талды. (BS0033) сү йек нысаны 12 STR локустар бойынша анық талды. Алайда, BS0033 нысаны мен RS0074 жә не RS0075 ү лгілердің профильдердін салыстырғ анда 3тен жоғ ары анық сә йкессіздік табылды. Сә йкесінше, туыстық расталмады. Келесі BS0034 нысаны бойынша ә йел адамның профилі 5 локус бойынша анық талды, оны RS0074 жә не RS0075 ү лгілердің профильдердін салыстырды жә не қ осымша AB Minifiler жиынтығ ы арқ ылы расталды. Бұ л ү лгілер ү шін BS0033 нысанының аллельдері толығ ымен сә йкес келіп, туыстық (аналық ) расталды[56].

Келес бір ауқ ымды жұ мыстардың бірі 23 STR локусы ү шін Y-хромосома гаплотиттерінің алуан тү рлілігін жаһ андық талдау[57].. Жалпы зерттеуге 51 елден 129 ә ртү рлі топтардың ішінен 19630 Y-хромосом таң далып алынды. Бұ л хромосомалар PowerPlex Y23 (PPY23, Promega Corporation, Madison, WI) жү йесін қ олдану арқ ылы 23 қ ысқ а тандемді қ айталанулар (STR) локустары ү шін талданды (DYS19, DYS389I, DYS389II, DYS390, DYS391, DYS392, DYS393, DYS385ab, DYS437, DYS438, DYS439, DYS448, DYS456, DYS451 DYS458, DYS458, DYS458, DYS358, DYS549, DYS570, DYS576 и DYS643). PPY23 басқ а маркер жиынтық тарына қ арағ анда криминалистік мақ саттар ү шін жоғ ары дискриминациялық кү шке ие. Деградацияғ а ү шырағ ан ДНҚ -мен жасалғ ан сот сараптамасының нә тижелері PPY23 пайда болуымен бірге жақ сарды. Популяциялар бес топқ а бө лінді («мегапопуляция»): 1 294 африкалық, 3 976 азиялық, 1285 еуропалық, 558 жергілікті америкалық тар, 1, 217 аралас американдық тар. MDS ә детте халық арасында генетикалық ұ қ састығ ын зерттеу ү шін пайдаланылады жә не басқ а жерде толығ ырақ сипатталады [58]. Атап айтқ анда, Шығ ыс пен Батыстың арасындағ ы айқ ын бө ліну, барлық бес соттық маркерлер жиынтығ ына арналғ ан MDS талдауының бірінші қ ұ рамдас бө лігінде айқ ын болды. Финляндия жә не Балканның кейбір ө ң ірлері (Хорватия, Босния жә не Герцеговина) MDS екінші компонентіндегі басқ а еуропалық популяциялармен ү немі ү лкен айырмашылық тарды кө рсетті[57].

Хуэй халқ ы мұ сылман дінін қ абылдағ ан, бү кіл Қ ытайда тарағ ан. Хуэй халқ ының шығ у тегі мен алуантү рлілігі туралы екі қ арама-қ арсы гипотеза бар, атап айтқ анда: халық тың жаппай қ озғ алысын немесе қ арапайым мә дени диффузия. Зерттеуге Қ ытайдағ ы 23 Хуэй популяциясынан 621 ер адам қ атысты. Y-хромосоманың 100-ден астам ақ параттық полиморфизмін жә не осы ү лгілердегі Y-хромосомасын (STR) 17 қ ысқ а тандемді қ айталаулары генотиптелді. Алынғ ан нә тиже бойынша Хуэй халқ ының шық қ ан жері Шығ ыс Азиядағ ы байырғ ы шығ ыс азияттардың жаппай ассимиляциялаумен байланысты екендігін кө рсетеді, оның шамамен 70% Шығ ыс Азияда, ал қ алғ ан 30% - ә ртү рлі ө ң ірлерде байқ алды, соның ішінде Батыс Еуразияда[59]. Орталық Азияның оң тү стік-батыс бө лігін қ амтитын тарихи аймақ болып табылатын Троксикана тұ рғ ындарында Y хромосомасының ө згеруі талданды. 35 SNP жә не 17 STR маркерлерді пайдалана отырып, 4 қ азақ (KAZ 1-ден KAZ 4-ге дейін), 3 ө збек (UZB1-ден UZB3), тү ркмен (TUR1), дү нген (DUN) жә не қ арақ алпақ (КАР1) аймақ тық популяцияларынан 780 ү лгі зерттелді. Генетикалық контексті қ амтамасыз ету ү шін 16 Азия елінен, Тү ркиядан Қ ытайғ а дейін 69 халық топтарының 5, 218 ү лгілері туралы деректер пайдаланылды. Троксикана Y хромосомаларының жартысынан кө бі (58%) ү ш гаплотопқ а бө лінеді: C2-M217 (31%), R1a1a-M198 (16%) жә не Q-M242 (13%). C2-M217 Оң тү стік Қ азақ стан генофондының ү штен екі бө лігін қ ұ райды - (61% C2 * -М217 (хМ48) KAZ1 арасында, 62% C2b1a2-М48 KAZ2 арасында). R1a1a-M198 ө збектердің арасында жиі кездеседі (UZB1, UZB2, UZB3, 21-29%), бір қ азақ стандық популяцияда (KAZ 4, 28%) жә не дұ нғ андарда (DUN, 19%) арасында. Q-M242 тү ркімен ү лгісінің ү штен екісінде табылғ ан (TUR1, 73%)[60].

Деренко М. В., Малярчук Б. А. жә не т. б. ғ алымдар жү ргізген жұ мыстарында «Шың ғ ыстық тардың » еркектің тізбектерінің Солтү стік Еуразия популяцисында таралу жиілігін зерттеп, салыстырғ ан. С3 гаплотобы бойынша У-хромосомасының 12 микросателлиттік локусының ө згермелілігі туралы деректер негізінде «Шың ғ ыстық тарғ а» кіретін кластерлерге талдау жасалынды. Талдауғ а Солтү стік Еуразияның 18 популяциясынан (алтай қ азақ тары, алтай-қ ыжы, телеуіт, хакас, шорцылар, моң ғ ол, қ алмақ, тә жік жә не т. б. ) 1437 адам алынды. «Шың ғ ыстық тар» кластерлерінің гаплотипі ең жоғ ары жиілікте моң ғ олдарда (34, 8%) кездесті. Ресей популяциясында бұ л кластер алтай-қ азақ тарында (8, 3%), алтайлық тарда (3, 4%), буряттарда (2, 3%) жә не қ алмық тарда (1, 7%) жиілікте анық талды (3-4 кесте).

Кесте 3 - С3 гаплотобына жә не «Шың ғ ыстық тар» кластеріне жататын Солтү стік Еуразия популяциясында зерттелген У-хромосома тізбегінің таралуы

Кесте 4 - «Шың ғ ыстық тар» кластеріне жататын Солтү стік Еуразия популяциясында зерттелген У-хромосома гаплотиптерінің таралуы.

Ескерту - Жақ ша ішінде гаплотиптері анық талғ а индивидтер саны. Қ алың қ аріппен орталық гаплотип 1-ден қ айталанулар саны бойынша ерекшеліктері барлар белгіленген.

1 Гаплотип - «Шың ғ ыстық тық тарғ а» тә н кластерлер гаплотиптеріне сә йкес келеді[61-62].

1. 5Қ азақ тардың популяциялық генетикалық зерттеулері

Бұ л жерде қ азақ руларының ДНҚ -генеалогиялық белгілерін нақ тылау барысында қ азақ стандық бір топ жас зерттеушілердің ұ йымдастыруларымен  біраз жылдан бері қ олғ а алынып келе жатқ ан «Қ азақ ДНҚ жобасы» атты жұ мыстың кө п шаруаларды жү ргізіліп жатқ анын атап ө туге болады[63].

Ө здерінің ДНҚ мә ліметін білгісі келетін ә рбір адамның тілегін орындау ү шін, олардың анализдік талдауларын Американың Хьюстон қ аласындағ ы Family TreeDNA компаниясы зертханаларына жіберу мә селесін жү йелеу арқ ылы, қ ай зә узаттың қ андай гаплотипке жататынын анық тау жұ мысын жолғ а қ ойғ ан осы қ ызметтің кө мегімен, қ азақ тың кө птеген рулары мен ата-бабаларының тү пкі генетикалық тектері айқ ындалып жатыр. Мысалы, 2013 жылы қ ыркү йек айының соң ына таманғ ы мә лімет бойынша, осы ДНҚ жобасы бойынша қ азақ ұ лтына жататын 225 адамның аталық Ү -хромосомалық тексеруден ө ткені кө рсетілген. Олардың ішінде, Ұ лы жү зден 76, Орта жү зден 28, Кіші жү зден 49, жү зге кірмейтін рулар, тө релер мен қ ожалардан 43 адам зерттелген. Осы кейінгі мә ліметтерді бұ ғ ан дейінгі жү ргізілген ә ртү рлі ғ ылыми зерттеулердің нә тижелерімен сабақ тастыра байыптағ анда, қ азақ халқ ының қ ұ рамының тү бі азиялық, орталық азиялық ә ртү рлі гаплотоптардан қ ұ ралғ ан рулар мен тайпалар бірлестігі екендігіне кө з жеткізуге болады.

Ұ лы жү зге жататын албан руының  арасында С3 гаплотобы да, С да, еуропалық R1a1 гаплотипі де кездескен. Дулаттың жаныс, шымыр, сиқ ым руларының тексеруден ө ткен азаматтарына С, С3, С3d тә н болса, жаныстың бір азаматының гаплотипі еуропалық J2 екені анық талды. Ысты, ошақ ты, шапырашты, шанышқ ылылардың да кө біне С3, сондай-ақ С зә узаттылар екені нақ тыланғ ан. Шанышқ ылығ а жататын қ атағ анның бір азаматына J2, жалайырдың балғ алы жә не мырза аталарының тексеруден ө ткен екі ө кіліне еуропеоидтық R1a1а гаплотиптері тә н болыпты. Қ арақ алпақ жерінде тұ ратын қ аң лылардың біраз ө кілдерінің R1b1a1, сондай-ақ R1a1 гаплотипті болуларына қ арағ анда қ азақ тың Ұ лы жү зіне енетін қ аң лылар мен жалайырларды да еуропеоидтық R гаплотобынан ө рген ұ рпақ тар ретінде жорамалдауғ а болатын сияқ ты[64].

Ортa жү зге жатaтын арғ ындaрдың генетикaлық зә узаты тосын нә тижелерге қ ол жеткізгені біраздан белгілі. Олар негізінен G1а гаплотипінен тұ ратын боп шық ты. Арғ ынның мадияр руының тексеруден ө ткен адамдарының 87 пaйызын осы зә узат қ ұ рағ ан. Арғ ындарда сонымен бірге С3, С, О, R1a, R1b гаплотоптары да кездеседі[65]. Қ азақ руларының ө кілдеріне жү ргізілген ДНҚ зерттеулерінің нә тижелерін пaрық тағ анда, Ұ лы жү здің қ аң лы, жaлайырдан бaсқ алары мен Кіші жү зде, сондай-ақ керей мен уақ та С, С3, С3с гaплотоптарының кө бірек ұ шырасатынын, яғ ни олардың ә уелгі тү п тектерінің туыс екендігін бaйқ ау қ иын емес. Оларғ а қ арaғ анда Ортa жү з рулары ә р сипaттылығ ымен кө зге тү седі. Арғ ындарғ а - G1а болсa, найманғ а - О3а3с1, О3а3с1; қ оң ыратқ а - C3d, қ ыпшақ қ а - тү пкітү рктік R1b1a1 зә узаттары тә н болғ анына қ арап, қ азақ тың ру-тaйпалары да негізінен осы аталғ ан ірі гaплотоптардан қ ұ ралaтыны бaғ амдaлaды.

Шығ ыс Қ азақ стан облысы, Тарбағ атай ауданы (Қ арасу, Қ абанбай, Ақ жар) этникалық қ азақ тар ішінен 67 адамда Y хромосомасының 17 комплексінің рекомбинацияланбайтын бө лігінің 17 локусының аллелдерінің таралуын талдау нә тижесінде ә рбір ү лгі ү шін сандық код анық талды. Зерттелген ү лгілердің ішінде 27 (40%) ә р тү рлі генотиптер анық талды. Айта кету керек, бұ л генотип 41 адамнан табылғ ан. Алынғ ан нә тижелерді ә лемдік қ ормен (http: //www. yhrd. org) жә не A. Z. Biro et. al. 2009 жылғ ы Торғ ай облысындағ ы қ азақ тардың саны зерттелген мақ аласында жарияланғ ан деректермен салыстырды. Салыстырмалы талдау ұ қ сас гаплотиптерді анық тағ ан жоқ. Торғ ай аймағ ынан зерттелген халық пен қ азақ тар арасындағ ы генетикалық қ ашық тық 0. 63 ± 0. 07 болды[66].

Тaғ ы бір У-хромосомa бойынша сә тті жaсалғ ан жұ мыстaрдың бірі «Хан Молaсы» мазарынан алынғ ан сү йек қ aң қ аларына жaсалғ ан генетикалық зерттеу. Жұ мыстың мақ саты 2009-2010 ж Ақ тө бе облысы Айтеке би ауданындағ ы мазардан алынғ ан 3 ү лгі сү йек қ алдық тарын зерттеу. Болжам бойыншa олардың біреуі Кіші жү з хaны (1718-1748) – Ә білхaйыр хaн (1693-1748) болуы мү мкін. Y-хромосомaның бірнеше STR-локустaры идентификациялaнды. №92 нысaнда, сондaй-ақ Абулхайыр ханның ұ рпақ тарында, DYS 448 локусы анық талмады. Бұ л сү йек қ аң қ асы, 2009-2010ж Айтеке би ауданындағ ы мазардан алынғ ан №92-ші нысан, Ә білқ айыр хнның тұ қ ымы нeмесе Ә білқ айыр хaнның ө зі де болуы мү мкін екeндігін кө рсeтeді [67].

Қ азақ тар руғ а нақ ты бө лінген. Белгілі руғ а жатпайтын ол: қ ожа жә не тө ре. Тө ре[68] - аймақ тың билеушілердің ұ рпақ тары деп саналады. Олар ө здерінің шежірелерін Шың ғ ыстық тардың ұ рпақ тарынан бастайды. Қ ожа - бұ л діни каста болып саналады. Авторлар тө реден 23 ү лгі, қ ожалардан 71 ү лгіден ДНҚ ү лгілерін алып, У хромосома бойынша гаплотоптарын анық тап, анализ жасады[69].

Қ ожаларда Иран мен Тә жікстанда кең інен таралғ ан R1a, J2 жә не R2a басым болып келді. Бү л аймақ тарды Қ азақ станғ а мұ сылман дінінің таралуына себепші болғ ан Қ ожалардың негізгі тү п-тамырының бастау алатын миссионерлердің ауданы деп айтуғ а болады[70].

R1a, R2a гаплотоптары бойынша Қ ожа мен Тө релердің ұ қ састық тары олардың жоғ арғ ы ә леуметтік статусы бойынша генофондтарының араласып кетуіне байланысты болуы мү мкін. Ғ алымдар 2003 жылы еркектік тізбек бойынша Шың ғ ыс ханның тікелей ұ рпақ тарын тапқ ан болатын. Олар С3(хС3с) гаплотобындағ ы Star Cluster[71]гаплотипін тасымалдаушылар. Авторлар тө ре гаплотиптері Star Cluster модальді гаплотипіне сә йкес келмейді, яғ ни, «тө ре – Шың ғ ыс ханның тікелей ұ рпақ тары емес» деген тұ жырымғ а келді.

У-хромосоманың полиморфизмі негізінде қ азақ халқ ының Орта жү з рулық қ ұ рамына популяциялық қ ұ рылымына молекулярлы-генетикалық талдау жасалынды[72]. 567 буккальді эпителий ү лгілері Жамбыл, Алматы жә не Оң тү стік облыстарына 2012-2015жылдардағ ы экспедиция кезінде жиналды. Жұ мыстың негізгі мақ саты Ұ лы жү з қ ұ рамына кіретін рулардың арасындағ ы генетикалық карым-қ атынасты анық тау болып табылды. Нә тижесінде У-хромосома бойынша 12 рудың ішінен 27 гаплотоп анық талды. Ең жоғ арғ ы жиілікте таралғ ан С3-М401 гаплотобы болды (шамамен алынғ ан таң дамалардың 45%-ы). Бұ л гаплотоп зерттеуге алынғ ан барлық 12 рудың ішінде кездесті. Одан кейінгі гаплотоптар J1-M267 (7, 9%) Ысты руында ө те жоғ ары жиілікте кездесті, R1а1а-М198 (6, 5%) Суан мен Ошақ тыда, N-M46 (6, 3%) N-Tat деген атпен белгілі Сіргелі, Жалайыр жә не Дулатта, J2 (5, 6%), Q (5, 3%) Қ аң лы руларында кездесті. Сонымен қ атар 12 рудың ішінен 7-еуінде кездескен С3с М-86 гаплотобы. Бұ л гаплотоп басым жиілікте моң ғ олдарда[73]жә не эвенктерде[74]кездеседі. Алынғ ан нә тиже бойынша Ұ лы жү з қ ұ рамына кіретін қ азақ популяциясының генетикалық қ ұ рамы ә ртү рлі екенін пайымдауғ а болады.

Қ азіргі кездегі мә ліметтер бойынша қ азақ стандық ДНҚ жобасында шамамен 500-600-ден асa Y-профилдер жинaқ талды. Y-хромосомaсының 17 STR локусын генотиптеу нә тижесінде алынғ ан мә ліметтер қ азақ стандық ДНҚ жобағ а жә не «Қ азaқ стан» коммерциялық жобасынa (FamilyTreeDNA)қ осымша материал ретінде болaды. Алынғ aн жaң а мә ліметтер қ азақ тaрдың Y-хромосомасының полиморфизмі туралы ақ параттарды толық тырады, этникалық қ азақ тардың шық қ ан тегін сипаттауғ а қ осымша мә ліметтер ретінде пaйдалaнуғ а болады.

Қ азақ стан тұ рғ ындaры ү шін этникалық, діни, қ оғ aм ерекшеліктеріне байланысты, кө бінесе ә кеден тұ қ ым қ уалаушылық туралы ақ парат қ олaйлы. Ә детте, қ азaқ тарда aта тегі ә кесі жaғ ынан беріліп, шежіре қ ұ растырылaды. Сонымен қ aтар, ә р қ aзақ ө зінің жеті атaсын білу керек.