1. ӘДEБИEТКE ШOЛУ. 1.1 Қазақ халқының этногенезі туралы мағлұматтар

1. Ә ДEБИEТКE ШOЛУ

1. 1 Қ азақ халқ ының этногенезі туралы мағ лұ маттар

Қ азақ тар - Орталық Еуразияны мекендейтін тү ркітілдес этнос жә не ұ лт. Дешті-Қ ыпшақ даласын мекендеген кө птеген этностар мен этно бірлестіктердің ө зара араласуының нә тижесінде қ алыптасты. Қ азақ станмен кө ршілес жатқ ан Қ ытай (Іле-Қ азақ автономды орталығ ы), Ресей (Астрахань облысы, Орынбор облысы, Тюмень, Омск, Самара, Алтай ө ң ірі), Ө збекстан, Тү ркмения, Қ ырғ ыз елдері халқ ының біраз бө лігін қ ұ райды. Жә не де халық саны бойынша Монғ олияда екінші, Ө збекстанда ү шінші, Тү ркменияда тө ртінші болып келеді. Антропологиялық қ азақ тар ірі нә сілдер моң ғ олойдтар мен европойдтық тардың араласуынан пайда болғ ан Оң тү стік Сібір нә сіліне жатады[1].

Қ азақ станда табылғ ан археологиялық, тарихи, лингвистикалық материалдарды қ орытындылай отырып, XV-XVI ғ ғ. қ азақ этникалық қ ауымдастық тобы қ ұ рылғ аны туралы айтуғ а болады.

Орта Азия мен Қ азақ станның ерте дә уірдегі кезең дерін зерттеп жү рген ғ алымдардың пікірлеріне қ арағ анда, біздің жерімізде қ ола дә уірі (Андрон, Бегазы-Дә ндібай мә дениеттері) мен темір дә уірінде ө мір сү рген тайпалардың (сақ, сармат) иран тілдес болғ андығ ы айтылады. Бұ л кездегі тайпалар антропологиялық жағ ынан монголоидтық белгілері бар европоидтық нә сілдерге жатты. Қ азақ халқ ының бастауына сақ тар, ү йсіндер, қ аң лылар да кіреді. Қ азақ станның ертедегі тарихын екі аумақ ты кезең ге: ү ндіевропалық жә не тү ріктік кезең ге бө луге болады. Атап айтқ анда, лингвистика жағ ынан қ арғ анда - ежелгі европалық - ү ндіирандық - прототү ркілік-тү ркілік- қ азақ. Тү ркі тілі Алтай тіл семьясына (монгол-манчжұ р-танғ ыс) жатады. Алтай қ ауымдастығ ы мезолит дә уірінде Орта Азия мен Байкал бойында пайда болды. Тү ркі тіліне ғ ұ н, оғ ыз, қ ыпшақ, ү йсін, хазар жатады. Тұ нғ ыс-маньчжұ р тобына - нанай, эвенкі, манчжұ р. Қ азақ тілі тү ркі тілдерінің қ ыпшақ тобының батыс тармағ ына жатады. Оғ ан қ арақ алпақ, қ арашай-балқ ар, башқ ұ рт, қ ырым татары, қ ырғ ыз тілдері кіреді. Ал антропологиялық тұ рғ ыдан қ арағ анда европалық -европа-монголдық - монголдық -европалық. Бірінші кезең де лингвистикалық тіл жағ ынан Қ азақ стан тұ рғ ындары ү ндіевропалық топтың ежелгі иран тобына кіреді. Бұ л кез б. з. д. 3-1 мың жылдық тарды қ амтиды. Екінші кезең де Қ азақ станғ а шығ ыс жақ тан кө шпелі тайпалардың, ғ ұ ндардың Батысқ а қ арай қ оныс аударуына байланысты, сақ жә не сармат тайпаларының жалғ асы - ү йсін мен қ аң лылар ғ ұ н тайпаларымен араласып, ассимиляцияғ а тү скен. Б. з. б. 1 ғ асырда Солтү стік ғ ұ ндардың қ ұ рамына кірген кө птеген тү ркі тілдес тайпалар Орталық Азиядан Тянь-Шань арқ ылы ө тіп, Қ аң лы тайпалық бірлестігімен кө рші-қ олаң отырды. Ғ ұ ндардың Қ азақ станғ а ө туінің екінші толқ ыны б. з. 2 ғ. 1 жартысында орын алды. Бұ л кезде солтү стік ғ ұ ндардың тайпалары Шығ ыс Қ азақ стан мен Жетісуғ а қ оныс аударып, 6 ғ асырғ а дейін ө мір сү рген Юэбань мемлекетін қ ұ рды. Ғ ұ ндардың біріктіруші ролінің арқ асында сырттан келген тайпалармен байырғ ы тұ рғ ындардың этникалық жақ ындасуы іске асты. Мұ ның ө зі тайпалардың жаң а этникалық қ ауымдастығ ының қ алыптасуына ә келді жә не сол этникалық процестердің бағ ыт-бағ дарын айқ ындап отырды. Этномә дениеттік жағ дайда тү ркі тілінің одан ә рі дамып жайылғ ан аймақ тарда сол сияқ ты моң ғ ол тү рінің белгілі ә сері де кө бейді.

Сурет 1- Қ азақ этносының негізін қ алаушылар

Сө йтіп, ү йсіндер мен қ аң лылардың монголоидтік нә сілге ө туі басталды. Бұ л процесс тарихи деректерге қ арағ анда б. з. 1-5 ғ ғ. қ амтиды, мұ ның ө зі жергілікті жұ рттың кескін-кейпіне, оның тіліне ә сер еткені даусыз. Б. з. 6 ғ асырынан бастап ү йсін, қ аң лы жә не басқ а тайпалар тарих сахнасынан кө рінбейді, аттары аталмайды. Оғ ан себеп, бұ л кезде Қ азақ стан жерінде, оң тү стік аймақ та шығ ыстан Алтай, Сібір жақ тан келген тү ркі тайпаларының басымдығ ынан болса керек. Олар негізінен байырқ у, Бұ лақ, қ арлұ қ, кимек, қ ыпшақ тайпалары еді. 6 ғ асырда Қ азақ стан жері Тү ркі қ ағ анаты қ ұ рамына енді. Осы қ ағ анаттар қ ұ рамында 30-дан астам тү ркі тілдес ру-тайпалар болды. Ү йсіндер мен қ аң лылар оларғ а сің ісіп кеткен. 702 жылы Батыс тү ркі қ ағ анаты тарағ аннан кейін оның орнына Тү ргеш қ ағ анаты (704-756), Қ арлұ қ қ ағ анаты (756-940), Оғ ыздар (9 ғ. соң ы 11 ғ. басы), Кимек қ ағ анаты ( 893-11 ғ. б. ), Қ ыпшақ тар (11-1219 ж. ), Қ арахандар (942-1212 ж. ) ө мір сү рді. Осы мемлекеттердің ішінде қ азақ тардың халық болып қ алыптасуына, ә сіресе екі мемлекеттің тарихи ролі кү шті болды. Оның біріншісі Қ ыпшақ хандығ ы. Ертіс пен Еділ арасын мекендеді[2].

Қ азақ тарды ө те ертедегі тайпалармен, халық тармен соның ішінде: сақ, ғ ұ н, ү йсін, сармат жә не т. б. байланыстыратын этногенетикалық байланыс бар. Кейбір ғ алым-ә леуметтанушылар бойынша ү йсін тайпалары мен кейін қ алыптасқ ан қ азақ халқ ы арасында тікелей байланыс бар жә не оғ ан дә лел ретінде ортақ ө мірлік ұ станымдарын кө рсетеді. Бұ л кө ші-қ он ө мірлік салтымен байланысты қ олғ а мал ұ стаумен айланысу, қ оныс ретінде киіз ү йлерді қ олдану, жинақ тық шаруашылық (мал шаруашылығ ы-жер ө ң деу), сү т-ет ө німдерін азық ретінде қ олдану, бидайдан нан пісіру жә не т. б. Сонымен қ атар, халық тық -ә леуметтік жү йелерінде де ұ қ састық бар. Деректерге сү йенсек ү йсіндер қ оғ амы да ү ш бө лікке бө лінген: оң қ анат, сол қ анат жә не орталық қ анат. Ал ө зімізге белгілі қ азақ тардың ү ш жү зге бө лінуі ү йсіндерге осы жағ ынан да ұ қ састық бар. Бұ л этногенетикалық сабақ тастық ты дә лелдейді[3].

Ғ алымдар қ азақ халқ ының тікелей қ ұ рамы тү ркі этногенезінің бастамасына жатады деп санайды. Бұ л кезең нің маң ыздылығ ы – қ азақ тардың арғ ы аталары ү йсін тайпалары мен қ аң лы тайпалары шығ ыс шапқ ыншылығ ына шабуыл жасағ ан ғ ұ н тайпалармен араласып антропологиялық жә не лингвистикалық тұ рғ ыда ө зара ә сер еткен жә не кө птеген сыртқ ы ө згерістерге ә келіп соқ қ ан. Кейін тү ркілік кезең дегі мә дени-шаруашылық ө мір сү ру салты ү лгілері кө птеген тү ркі халық тарына (қ азақ тар, қ ырғ ыз, қ арақ алпақ, башкирлер, ногайлар, алтайлық тар, тувандар, тү ркімендер) ортақ болып кетті.

Қ азақ халқ ының қ ұ рамына кіретін Қ азақ станның байырғ ы халқ ы ретінде Оң тү стік Қ азақ станның қ аң лы тайпаларын айтуғ а болады. Кейіннен олар ақ ырындап Солтү стік-Батыс Қ азақ станның сармат тайпаларымен жақ ындасып, араласып кетті. Олардың барлығ ы қ азақ халқ ының негізін қ алағ ан алғ ашқ ы этнополитикалық қ оғ ам болып табылады.

Осылайша, қ азақ этносының дамуындағ ы екінші кезең Қ азақ стан аумағ ында тү ркі тайпаларының, халық тардың орналасуы жә не жергілікті этникалық топтармен толық ассимиляция ретінде қ арастырылуы тиіс. Тү ргеш, Қ арлұ қ, Дулат, Ягма, Болат жә не т. б. пайда болды, осылайша ежелгі Қ азақ стан халқ ының этникалық қ ұ рамын ұ лғ айтты. Ең бастысы, бұ л тайпалар, халық тар - сақ тар, усундар, ғ ұ ндар ежелгі дә уірден бір-біріне ө здерінің бір-біріне жақ ын дә стү рлері, ө мір салты, сенімі, ә леуметтік-экономикалық, саяси дамуы болғ ан.

Тү ркі тайпалары, моң ғ ол жаулап алғ анғ а дейін Қ азақ стан аумағ ында тұ ратын ортақ халық болып қ алыптасуғ а дайын болды. Мысал ретінде - Қ имақ -Қ ыпшақ конфедерацияларының бірлестігі. Алтайдан Қ ыпшақ тарғ а дейін созылғ ан Волга аймағ ы парсы ақ ыны, саяхатшы жә не мемлекет қ айраткері Насыр Хосроу Дешті Қ ыпшақ (Қ ыпшақ тың даласы) деп аталады.

Қ азақ ұ лтының негізін қ алыптастырудың ү шінші кезең і орта ғ асырдың (X-XIII ғ ғ. ) гү лдену кезең іне келетін халық санының ұ лғ аюы деп санауғ а тиіс. Осы уақ ытта шығ ысында Моң ғ ол хандығ ын нығ айтудың арқ асында біздің аумағ ымызда Найман, Керей, Меркіт жә не Жалайыр халық тары қ оныстанды. Наймандар мен Жалайырлар кө шіп, Жетісуғ а жетті. Жалайырлар «Ұ лы жү з», Наймандар мен Керейлер Орта жү здің ү стемдік тайпасына айналды.

Қ азақ халқ ының этникалық қ ұ рылымын қ алыптастырудың соң ғ ы кезең і Қ азақ стан аумағ ында моң ғ олдардың жаулап алу дә уірінде монғ олдық жаулардың жаң а этникалық топтары пайда болғ ан XIII-XIV ғ ғ. деп қ арастырылуы тиіс. Бұ л кезең ө те кү рделі ә рі қ иын болды. Кейбір тайпалар жең іске жетті, басқ алары алыс жерлерге, басқ алары біріктірілді. Мұ ндай жағ дайларда бір–біріне біртіндеп жақ ындасу арқ ылы жергілікті тү ркітілдес тайпалардың ортақ халық болып қ алыптасуы болды. Ә леуметтік-саяси талдау кө рсеткендей, қ азақ этносының халық ретінде қ алыптасуының бастауы болып Орталық, Оң тү стік жә не Оң тү стік-Шығ ыс Қ азақ стан болып табылады. Моң ғ олдардың Қ азақ стан аумағ ына шабуылына дейін Шығ ыс Қ ыпшақ тағ ы халық тың қ алыптасуы Усун-Қ арлұ қ тайпаларының негізінде Жетісудағ ы қ ыпшақ тайпаларының негізінде ө тті. Шығ ыс Қ азақ стан мен Алтайда тайпалар мен кландарды бір тү ркітілдес халық қ а біріктіру басталды. Дегенмен, моң ғ ол ә скерлерінің шабуылы бұ л процесті баяулатты, оны бірнеше ғ асырлар бұ рын артқ а тастады[4].

Бұ л халық тардың географиялық қ оныс аударуында шатасуғ а себеп болды. Қ азақ станда жаң а тү ркі жә не моң ғ ол этникалық топтарының пайда болу мү мкіндігі пайда болды. Осылайша, моң ғ ол шапқ ыншылығ ы этникалық топтардың қ алыптасуына ә сер етті, моң ғ ол тектес тү рін нығ айту арқ ылы олардың антропологиялық нысандарын ө згертті [5].

Қ азақ станның аумағ ы ү немі тү рлі этникалық топтардың қ оныс аударуына ұ шырағ ан. Қ арқ ынды этникалық араласу, ә сіресе ғ ұ ндардың, содан кейін тү ркі тайпаларының, халық тар мен моң ғ ол шапқ ыншылығ ының дә уіріндегі ұ лы кө ші-қ он кезең інде қ азақ тардың пайда болуына ә сер қ алдырды. Сонымен қ атар, турбулентті этномә дени ү рдістер кезең інде қ азақ тардың ата-бабалары басқ а этникалық топтардың ө кілдерімен араласып, оларды жиі ө здерінің этникалық топтарына айналдырды. Бұ л моң ғ олдарғ а да қ атысты[6].

XIV-XV ғ асырларда феодалдық қ атынастардың нығ аюы негізінде Моғ олстан, Ақ Орда, Ә білхайыр хандығ ы, Ноғ ай Ордасында толассыз тоқ тамай жү ріп жатқ ан феодалдық соғ ыстарғ а қ арамастан, халық тар арасында ө зара бірігу, топтасуғ а ұ мтылу процестері белең алды. Қ азақ стан- ның ежелгі тайпалары тарихи-географиялық, экономикалық жә не саяси жағ дайларына байланысты ү ш негізгі этникалық шаруашылық қ а топқ а бө лінді. Олар: Ұ лы, Орта жә не Кіші жү з. Ұ лы жү з Сырдариядан бастап Жетісу жерін тү гел жайлайды. Оның қ ұ рамына ү йсін, қ аң лы, дулат, албан, суан, сіргелі, ысты, ошақ ты, шапырашты, жалайыр, шанышқ ылы, қ атағ ан т. б. ру – тайпалар кіреді. Ұ лы жү з қ ұ рамына кіретін халық саны XIX ғ. соң ында 700 мындай болды. Орта жү з Орталық Қ азақ стан аудандары мен Солтү стік – Шығ ыс Қ азақ станның бір бө лігін қ оныс етеді. Оның қ ұ рамында қ ыпшақ, арғ ын, найман, қ оң ырат, керей, уақ, тарақ ты тайпа – рулары бар. XX ғ. басында 1 млн. 500 мың халық саны. Кіші жү здің мекені – Сырдарияның тө менгі жағ ы, Арал тең ізінің жағ алауы, Каспий ойпатының теріскей бө лігі. Оның қ ұ рамындағ ы тайпалар одағ ы - Ә лімұ лы (қ аракесек, қ арасақ ал, кете, тө ртқ ара, шө мекей, шекті); Байұ лы (адай, алшын, жаппас, алаша, байбақ ты, беріш, есентемір, қ ызылқ ұ рт, шеркеш, ысық, таз, масқ ар); Жетіру (табын, тама, кердері, жағ албайлы, кереит, тө леу, рамадан). Кіші жү з қ ұ рамына кіретін халық саны XIX - XX ғ. басында 1 млн. 300 мың дай болды (Сурет 2)[7].

Сурет 2 - Қ aзaқ тapдың тapaлу кapтacы (20 ғ acыpдың бacы)

X-XI ғ асырларда Жетісулық тардың басым бө лігі Қ араханид мемлекетіне қ осылды, оң тү стік-батыс пен батыс Қ азақ стан кө шпелі тайпалары оғ ыздардың тайпалары одағ ына қ осылды, солтү стік-шығ ыс Қ азақ стан аумағ ында қ алыптасқ ан Кимак тайпалық одағ ы, Орталық Қ азақ станның басым бө лігі Қ ыпшақ елі немесе Дешті-Қ ыпшақ деп аталды. XV-XVI ғ асырлар кезіндегі қ алыптасқ ан алғ ашқ ы қ азақ хандығ ы қ азақ этносының қ алыптасуында шешуші рө л атқ арды. Жетісудың аумағ ында жә не Ү йсін, Қ аң лы, Дулат, Жалайыр, Найман, Арғ ын жә не басқ а да тайпалардың бірлестігі болды.

Заманауи материалдың молекулярлық -генетикалық анализі генетикалық туыстық ты анық тау жә не тарихи байланыстарды қ алпына келтіру ү шін мү мкін ақ паратты береді. ДНҚ молекуласы маркерлерінің 3 негізгі кең інен қ олданылатын топтарын Популяциялық зерттеу тұ рғ ысынан бө ліп алуғ а болады:

1) (мтДНК)митохондриалды ДНК молекуласы маркерлері - шешесі жағ ынан тұ қ ым қ уалау туралы ақ паратты береді;

2) (STR-локустары, SNP, функционалды гендер, )аутосомды маркерлері –ә ке мен шеше желілерінің ү лесін бағ алай алады;

3) Y-хромосома маркерлері (STR-локустар, SNP) – ә келік мұ ра туралы ақ парат береді.

Кез келгенгаплотоптардағ ы популяциялық полиморфизм келесі микроэволюция факторлары арқ ылы анық талады: кө ші-қ он, іріктеу, генетикалық дрейф жә не мутациялар. Халық ты зерттеуде ү лкен маң ызғ а жеке бір локустың ө згермелілігі емес гаплотиптің, яғ ни тығ ыз байланысқ ан полиморфты локустардың аллельдерінің комбинациясы маң ызды[8, 9].

Адам генетика саласының соң ғ ы жылдардағ ы жетістіктерінің бірі, халық аралық геномдық жобаның жү зеге асырылуы: «Адам геномы»[10]- бірнуклеотидті полиморфизм топтарының қ ұ рылымын анық тау жобасы (HapMap), «Генография» - адам геномының ә ртү рлілігін анық тау жобасы (HGDP)[11] адам геномы ө згергіштігі туралы кө п ақ парат жиналып, ДНҚ типтеу бойынша жаң а эффективті технологиялар ұ сынылып, интерактивті ақ параттық деректер базасы қ ұ рылып қ олданысқ а енді жә не этногеномика сияқ ты жаң а ғ ылым саласы дамып келеді.

Этногеномика[12]саласының негізгі міндеті –тү рлі популяциялық жү йелердің, соның ішінде, жеке-жеке популяцияның, нә сілдердің, этнотерриториальды қ ауымдастық тардың геномдық тү рлілігін жә не геномдық полиморфизмін зерттеу болып табылады.

Популяция генофондының жә не жеке нә сілдердің анализі ү шін олардың негізгі сипаттамаларды, динамиканы, тарихты жә не географияны анық тауда ө те кө п полиморфты маркерлер: гендерді кодтайтын жоғ ары полиморфты локустар, инсерционды-делеция полиморфизмі, микро жә не минисаттелиттер, бірнуклеотидті ауысулар (SNP) қ олданады [13].

Адам геномында барлығ ы 3 миллиард ә ріп-нуклеотидтер бар. Екі адамда (егер олар бір жұ мыртқ алы егіздер болмаса) бір-бірінен орташа есеппен генетикалық тексттің мың ның ішінен тек бір ә ріппен ғ ана айырмашылығ ы болады. Яғ ни, екі адам геномындағ ы 3 миллиард нуклеотидтің тек 3 миллион «ә ріптері» ө згеше болып келеді. Тура осы ө згешеліктермен ә р адамдағ ы жеке тұ қ ым қ уалайтын ерекшеліктер байланысты. Жә не осы ерекшелік ә р адамғ а уникалды, қ айталанбайтын етіп «генетикалық текст» жасайды. Қ азіргі таң даадам геномын толық оқ уғ а мү мкіндік бар. Толық геномды салыстыру бізге ү лгіні идентификациялауда толық қ анды жауап берер еді, бірақ бұ л ә діс практикада кү нделікті қ олдануғ а аса қ ымбат болады. Алайда идентификациялау ү шін толық геномды білу міндетті емес. Бірнеше участоктарды салыстырудың ө зі жеткілікті. Салыстыру ү шін Y-хромосома линиясы бойынша туыстық ты анық тауғ а арналғ ан жоғ арыда сипатталып ө ткен STR-локустар қ оданылады. Бірақ идентификациялау кезінде локустар Y хромасомасында емес, аутосома деп аталатын басқ а жыныстық емес хромасомаларда орналасады. Y-хромосоманың кейбір участоктерінде 4, 5 немесе 6 ә ріптерден тұ ратын қ ысқ а қ айталаулар бар. Бұ л қ айталаулардың саны ұ рпақ тан ұ рпақ қ а берілген кезде салыстырмалы тү рде ө згеруі мү мкін. Алайда, тура дә л сондай хромосоманы ата-бабаларынан алғ ан жақ ын туыстарда қ айталаулардың сандары сә йкес келіп жатады. Тандемді қ айталанулардың локустары екі группағ а: минисателитті немесе VNTR-локус (Variable Number Tandem Repeat тандемді қ айталанулардың саны ауыспалы локус) ұ зындығ ы жеті немесе одан да жоғ ары жұ п нуклеотидтен тұ рады жә не микросателитті немесе STR-локустар (Short Tandem Repeat – қ ысқ а тандемді қ айталанулары бар локус) екіден алтығ а дейін қ айталанатын жұ п нуклеотидтен тұ рады. VNTR-локустың аллелдерінің ұ зындығ ының интервалы 200 ден 1000 жуп нуклеотидке дейін барады. Бұ л локустардың кө пшілігі жоғ ары полиморфизмге ие (мысалы D1S80 локусында 20дан астам аллелдер кездеседі) жә не сә йкесінше жоғ ары жекешелендіретін қ асиетке ие. Алайда, VNTR-локустарын зерттеудің екі айтарлық тай кемшіліктері бар. Біріншіден, кө лемінің ө те жоғ ары болуымен байланысты аллельдер жоғ ары деградацияғ а ұ шырағ ан жағ дайда ДНҚ -ғ а аллельді сипаттама беру мү мкіндігі жоғ алады. Екіншіден, аллельдердің ұ зындық тарының айырмашылық тары ө те жоғ ары болғ андық тан ДНҚ ү лгісін гомозиготалы деп жалғ ан қ орытынды беру қ аупі бар. Шындығ ында ол жоғ ары молекулярлы аллель деградацияғ а ұ шырағ ан гетерозиготалы аллель. Бұ л кемшіліктер VNTR-локустарды қ олдануғ а шектеу қ ояды жә не қ азіргі таң да осы VNTR-локустар бойынша зерттеулер бағ ыты мү лде жетілдіріліп жатқ ан жоқ. STR-локустарда минисателитті локустарғ а тиесілі кемшіліктер жоқ. Аллельдердің ұ зындық интервалы 100 ден 300 жұ п нуклеотид ғ ана болады жә не бұ л артық шылығ ы олардың сақ талуына жә не деградацияғ а ұ шырағ ан жағ дайда да гетерозиготалы ү лгідегі барлық аллельдерді анық тауғ а мү мкіндік береді. VNTR-локустарғ а қ арағ анда STR-локустар тө мен полиморфизмге ие, бірақ бұ л кемшілікті зерттеудің бір цикл шегінде бірнеше локустарғ а анализ жасау мү мкіндігі арқ ылы шешімін табуғ а болады. Сонымен қ атар, бұ л мү мкіндіктер зерттеу мерзімін азайтып оның сезімталдығ ын арттырады (тура сол зерттеліп жатқ ан ДНҚ мө лшері арқ ылы бір емес бірнеше генетикалық белгілерді анық тауғ а болады). Бұ лардың барлығ ы STR-локустардың криминалистикалық ДНҚ -анализде кең інен қ олдануына ә келеді жә не осы негізде ДНҚ деректер қ орын қ ұ руғ а жағ дай жасайды. Осы барлық ө згешеліктер ө ткен заманнан бері бір ә ріп-нуклеотидтің басқ а ә ріп-нуклеотидке ауысуынан мутация нә тижесінде пайда болды. Заманауи генетикалық ә дістер осындай мутационды жағ дайлардың пайда болу тізбегіне реконструкция жасап осы жә не басқ а да мутациялардың болжамды пайда болу мерзімін анық тауғ а мү мкіндік береді. Яғ ни, молекулярлы-генетикалық талдау негізінде адамзаттың шежіресінтұ рғ ызуғ а мү мкіндік береді.

Нуклеотидті тізбектерді оқ у ә дістері (разработка) ө ң делгенде мутацияның жиналу жылдамдығ ы қ азылып алынғ ан қ аң қ а сү йектер арқ ылы ажырау уақ ыты жақ сы анық талғ ан ДНҚ ү лгілерімен тексеру арқ ылы анық талды.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒