«Тиімді оқыту мен оқу»

«Тиімді оқ ыту мен оқ у»

Қ азақ стан Республикасы педагог қ ызметкерлерінің біліктілігін арттыру бағ дарламасы

Алматы қ аласы Ә уезов ауданы №122 ЖББМ ағ ылшын тілі пә ні мұ ғ алімі

Ахметова Жең іскү л Ә зімқ ызының мұ ғ алім портфолиосы А есебі

2- топ 3- дең гей

«Заманауи ә лемде елдің қ уаты ең алдымен адамдардың білімімен ө лшенеді»

Н. Ә. Назарбаев

Терең білім беру қ азіргі заманның ең басты міндеттерінің бірі, себебі елбасы айтқ андай «Терең білім –тә уелсіздігіміздің тірегі, ақ ыл-ой –азаттығ ымыздың алдаспаны» дейді. Еліміздің білім беру саласы ә лем халық тарының білім берудегі тә жірибесімен, бағ ыт-бағ дарымен дең гейлес болуы қ ажет. Сол себепті білім дең гейімізді кө теруіміз қ ажет. Сондық тан да біздің еліміздегі білім саласында болып жатқ ан елеулі ө згерістер заман талабы болып отыр. Себебі уақ ыт бір орында тұ рмайды. Заман ағ ымына қ арай барлық нә рсе ө згеріп, жаң арып тұ рады. Еліміздегі білім беруді дамыту тұ жырымдамасы осы саланы дамытудағ ы маң ызды қ ұ жат болып табылады. Біз бір орында тұ рмауымыз керек, сондық тан бізге ө згерістер ө те қ ажет, ө йткені жаң а ө згерістер, жаң а тә сілдер оқ ушылардың білімге деген қ ызығ ушылығ ын, талпынысын арттырып, ө з бетімен ізденуге шығ армашылық ең бек етуге себепкер болады. Мен «Тиімді оқ ыту мен оқ у» бағ дарламасына келіп, тың даушы болып, аталғ ан бағ дарламамен танысқ аныма ө те қ уаныштымын, ө йткені осы бағ дарламамен танысқ аннан кейін тү сінгенім осы уақ ытқ а дейін оқ ушыларыма дайын білім берген мұ ғ алім болыппын.

Бұ л Бағ дарламадан кү тілетін нә тижелер оқ ушылардың қ алай оқ у керектігін ү йреніп, соның нә тижесінде еркін, ө зіндік дә лел-уә ждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-кө зқ арастары жү йелі дамығ ан, сандық технологияларда қ ұ зырлылық танытатын оқ ушы ретінде қ алыптасуын қ амтиды. Бұ л Бағ дарламаның басым бө лігі, тү рлі тә сілдер қ арастырылғ анына қ арамастан, сындарлы оқ ыту теориясы негіздерін қ амтығ ан. (Мұ ғ алімге арналғ ан нұ сқ аулық 2016жыл 4- бет )

«Тиімді оқ ыту мен оқ у» бағ дарламасы 7 модульден тұ рады. Олар:

1. Оқ ыту мен оқ удағ ы жаң а тә сілдер.

2. Сын тұ рғ ысынан ойлауғ а ү йрету.

3. Оқ у ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау

4. Оқ ушылардың жас ерекшеліктеріне сә йкес оқ ыту жә не оқ у

5. Талантты жә не дарынды балаларды оқ ыту

6. Оқ ыту мен оқ уда ақ параттық -коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану

7. Оқ ытуды басқ ару жә ене кө шбасшылық

Осы модульдерді сабақ кезінде байланыстыра ұ тымды пайдалана алсам, оқ ушының сабақ қ а, жалпы пә нге деген қ ызығ ушылығ ы артып, мұ ғ аілм мен оқ ушы арасында ынтымақ тастық орнап, сабақ тың тиімділігі арта тү сетінін байқ адым. Бұ л бағ дарламаның тағ ы бір жақ сы жағ ы оқ ушыларғ а қ алай оқ у керектігін ү йретеді, ал бұ ның нә тижесінде еркін, ө зіндік ой – пікірін жеткізе білетін, ынталы, сенімді оқ ушы қ алыптасады. Ә р сабақ сайын сыныпта ынтымақ тастық қ алыптасып, оқ ушылардың білімге қ ұ штарлығ ына, кө ң іл-кү йлерінің жақ сы болуына ә сер етеді. Олар бірлесе жұ мыс жасай отырып ортақ нә тижеге жету ү шін топта топ ережелерін ұ стануды ү йренеді. Бұ л жерде оқ ушылардың ө з-ө здерін реттеулері мен кө шбасшылық қ а ұ мтылулары жә не дарынды оқ ушылар анық тала бастайды.

Оқ ыту мен оқ удағ ы жаң а тә сілдер теориясында тү сінгенім мен бұ рын оқ ушы ү нін тың дамағ ан екенмін, оқ ушылардың ойын есепке алмаппын. Оқ ушылар мен мұ ғ алімдер арасында ынтымақ тастық болу керектігін, жә не олармен ә ң гімелесу барысында барлық оқ ушымен тең дә режеде пікірлесу, ешқ айсысын алаламай, баршасының пікірін назарғ а алу керек екенін тү сіндім. Осылайша оқ ушылардың жауапкершілігі артып, ө зіндік мені қ алыптасады деп ой тү йдім. Оқ ыту мен оқ удағ ы жаң а тә сілдердің ішінде диалогтік оқ ыту тә сілі. Бұ л тә сіл ұ жымдық жә не ө зара білім алмасуғ а жағ дай туғ ызады. Диалогтік оқ ыту тә сілімен оқ ыту топпен ә ң гімелесу, сұ хбаттасу, логикалық сұ рақ -жауап ә дістері арқ ылы жү зеге асады.

Ғ ылыми зерттеу нә тижелері сабақ та диалогтың маң ыды рө л атқ аратынын дә лелдеді. (МАН-2016 39 бет). Мерсердің зерттеуіне сә йкес ә ң гіменің 3 тү рі анық талғ ан. Сол ә ң гімелер оқ ушылардың оқ уының ажырамас бө лшегі болып табылады дейді. Диалогтік оқ ыту тә сілімен оқ ытқ анда Мерсердің ә ң гімелеріне сү йене оқ ытар болсақ , соның ішінде зерттеушілік ә ң гіме барысында оқ ушылар бір-бірімен пікір алмасып, ә р қ айсысы ө з идеяларын ортағ а салып, талқ ылап, диалог қ ұ рып, бір-бірлерінің пікірлерін тың дап, бірлескен тү сінік қ алыптасады жә не бірігіп оқ у, бірігіп жұ мыс істеу арқ ылы ғ ана жұ мыстың маң ыздылығ ын. Оқ у мақ сатында зерттеп, бірлесіп ойланып, мақ сатқ а жете алады. Осылайша диалогқ а тү сіп, пікір-талас жү ргізілген жағ дайда оқ у тиімдірек болады деп есептеймін. Мен ө з кезегімде ө зімнің сабақ беруіме емес, оқ ушылардың оқ у ептілігін дамытуғ а назар аудару керек екендігін тү сіндім.

Сын тұ рғ ысынан ойлау –Қ азақ стандағ ы білім беруді дамыту ү шін маң ызды болып табылатын қ азіргі ең басты педагогикалық тү сінік. Бұ л модуль оқ ушылардың да, мұ ғ алімдердің де, сын тұ рғ ысынан ойлауды дамытуды саналы жә не оймен қ абылдауын кө здейді. (МАН 2016ж 45 бет)

Жалпы сын тұ рғ ысынан ойлау дегеніміз менің тү сінігімше ой қ озғ ау. Ой қ озғ ай отырып, оқ ушылар ө з ойымен ө згелердің ойына сыни қ арап, бұ рын естіген, білгенін талдап, салыстырып, реттеп, сұ рыптап, білмегенін ө зі зерттеп, дә лелдеп, тұ жырым жасайды. Кү нде жаттап жү рген немесе кітаптағ ы материалды оқ умен ғ ана шектелген оқ уда ешқ андай да даму кө рінбейді. Мысалы біз кү нде тек бір іс-ә рекетті жасасақ, біз айналамыздағ ы болып жатқ ан ө згерістерді байқ амаймыз, яғ ни бізде шектеу қ алыптасады. Ал ә р тү рлі іс-ә рекет жасар болсақ айналадағ ы ө згерістерді байұ ап, ой қ озғ аушы едік. Осы модульмен оқ ыту арқ ылы біз ө те кө п шығ армашыл оқ ушыларды анық тай аламыз деп ойлаймын, себебі мен жеке басым жә не барлығ ы емес енді кө пшілік ұ стаздар дә стү рлі білім беру барысында белгілі бір шең берден шық пайтынбыз. Шығ армашыл оқ ушыларды біз олардың шығ армашылық ойлау жү йесінің дамуына осы модуль арқ ылы жете аламыз. Оқ ушылардың ойы есепке алынбайтын, оларғ а еркіндік берілмейтін. Ал сын тұ рғ ысынан ойлауғ а ү йрету оқ ушылардыеркіндікке, шығ армашылық қ а, оқ ушылардың бір-бірімен, мұ ғ аліммен қ арым –қ атынасқ а тү суіне мү мкіндік береді. Оқ ушылар ө з ойын айту барысында қ орық пай айта алады, себебі қ ателессе, ол ө з ө зіне сыни кө зқ араспен қ арап, ө зінің қ атесін зерттеп, жө ндей алады. Бұ л жерде дайын білім берілмейді, оқ ушылар ө зінің ойын, ең бегін қ ажет ететін тапсырмалар орындайды. Мен осындай сын тұ рғ ысынан ойлай алатын оқ ушыларды қ алыптастырып, білім беруім ү шін, ең алдымен ө зім де сын тұ рғ ысынан ойла алатын ұ стаз болуым қ ажет. Сондық тан мен ү немі даму, ізденіс ү стінде болуым керек. Сын тұ рғ ысынан ойлау - оқ ушылардың қ ызығ ушылығ ын арттырады, шығ армашылық пен жұ мыс жасауғ а, ойлауғ а, талдауғ а, зерттеушілікке, ө зіндік кө зқ арасын қ алыптастыруғ а ү йретіп, білім сапасын кө тереді. Осы модульді пайдалана отырып, мен мұ ғ алімнің, яғ ни менің ролім мен оқ ушылардың ролі ө згеретінін, оқ ушылар ө з беттерінше жұ мыс жасап дағ дыланатынын, оқ ушы мен мұ ғ алім арасында ынтымақ тастық қ алыптасатынын, оқ ушылардың ө з ойларын еркін жеткізіп, ө здерінде сенімділік пайда болатынын, жаң а ақ паратты тез игеріп, салыстыра, зерттей алатынына, талдап, болжам жасай алатынына кө з жеткіздім.

«Тиімді оқ ыту мен оқ у» бағ дарламасының ендігі бір модулі бұ л – оқ у ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау.

Бағ алау – одан арғ ы оқ у туралы шешім қ абылдау мақ сатымен оқ ытудың нә тижелерін жү йелі тү рде жиынтық тауғ а бағ ытталғ ан қ ызметті белгілеу ү шін қ олданылатын термин. (МАН 2016 ж 51-бет) Оқ ытуда бағ алаудың екі тү рі бар екенін баршамыз білеміз. Олар қ алыптастырушы жә не жиынтық бағ алау. Оқ ытуды жақ сартуғ а бағ ытталғ ан бағ алауды формативті бағ алау десек, ал оның қ орытындысын шығ ару жиынтық бағ алау болып табылады. Басқ аша айтқ анда қ алыптастырушы бағ алауды оқ у ү шін бағ алау деп те айтады, ал жиынтық бағ алауды оқ уды бағ алау деп атайды. Бағ алаудың негізгі мақ саттары: оқ удағ ы қ иындық тарды анық тау, кері байланыс, уә ж, болжау жә не сұ рыптау, стандартты бақ ылау жә не орындау, оқ ыту бағ дарламасының мазмұ нын жә не оқ ыту стилін бақ ылау. Бағ алаудың мақ саты оқ ушы қ ай дең гейде тұ рғ анын, оларғ а не істеу керек, қ ойылғ ан мақ саттарына қ алай жету керек екендігін кө рсетеді.

«Бағ алау» термині «жақ ын отыру» дегенді білдіретін латын сө зінен шық қ андығ ы кездейсоқ емес, себебі бағ алаудың негізгі сипаты бір адам басқ а адамның не айтып не істегенін немесе ө зін – ө зі бақ ылау жағ дайында ө зінің дербес ойлауын, тү сінігін немсес тә ртібін мұ қ ият бақ ылау болып табылады. (МАН 2016 ж 52 бет)

Осы бағ дарламамен танысқ алы тү сінгенім біз қ азіргі кезде қ олданып жү рген 5-тік бағ алау жү йесі оқ ушының нақ ты қ ай дең гейде екенін анық тап бергенімен, оқ ушының жақ саруына, нә тижеге жетуіне мү мкіндік бермейді. Тағ ы бір тү сінгенім жә не ө те қ атты ұ нағ ан тұ сы оқ ушының ө зін жә не ө згені бағ алауы оқ ушығ а артылғ ан ү лкен жауапкершілік, сенім екендігі. Осы арқ ылы оқ ушылар ө з жауапкершіліктерін сезініп, ө здерінің міндетін жақ сы атқ арудың жолдарын қ арастыруғ а талпынып, қ ызығ ады, бағ алауғ а бар ынта – жігерімен араласады. Оқ ушы ө зін-ө зі бағ алау арқ ылы оқ уын қ алай жақ сартуғ а болатындығ ын кө ре алады. Оқ ыту ү шін бағ алауда оқ ушы ө зін-ө зі бағ алауы, бірін-бірі бағ алауы, ұ сыныс, пікірлерін білдіруі, мұ ғ алім оқ ушымен кері байланыс орнатуы ө те маң ызды екенін ұ қ тым. Осылайша бағ алау оқ ушылардың пә нге деген қ ызығ ушылығ ын арттырады жә не айта кетерім қ алыптастырушы бағ алаудың оқ уда маң ызы зор деп есептеймін.

Оқ ыту мен білім беру ү рдісіндегі ең маң ызды бө ліктердің бірі оқ ушылардың жас ерекшеліктерін ескеру. Оқ ушылардың жас ерекшеліктеріне сә йкес оқ ыту жә не оқ у модулі бағ дарламаның басқ а модульдерімен тығ ыз байланыста жү реді. Балалардың жас ерекшеліктеріне қ арай олардың қ абылдауы, олйауы, қ ызығ ушылығ ы, сө йлеуі ә р тү рлі болады. Бұ л модульде ең алдымен баланың танымдық даму дең гейін анық тап алуым қ ажет екен, яғ ни олардың тапқ ырлық жә не шығ армашылық қ абілеттерін, белгілі бір мә селені шешу қ абілетін, ойлауын, зейінін, сө йлеуін анық тап алуым керек деп ойлаймын жә не оны одан ары дамуына ық пал етуім керек деп ойлаймын.

Танымдық даму-баланың оқ у жә не проблемаларды шешу қ абілеті. (МАН 2016 ж 56 бет. )

Жас ерекшеліктеріне байланысты оқ удың жекелеген теориялары бар. Олар оқ удағ ы бихевиористикалық, танымдық, гуманистік, ә леуметтік-жағ даяттық тә сіл. Осы модульдің жекелеген теориялары, атап айтсам бихевиористикалық тә сіл. Бұ л тә сілдің негізін салғ ан Джон Б. Уотсонның «тү рткі-реакция» моделін пайдалана отырып сыныптағ ы жасы кіші оқ ушыларғ а қ айта бағ ыттау сұ рақ тарын пайдалануғ а болады деп ой тү йдім. Себебі олар жай қ озғ алып, сұ рақ тың мағ ынасын қ иындық пен тү сінеді. Жас ерекшеліктеріне сә йкес оқ ытуда балалардың танымдық қ асиеті, зейіні, есте сақ тау қ абілеті, сө йлеуі жә не ойлауы ескеріледі.

Барлық мұ ғ алімдер балаларғ а білім беруде барынша жоғ ары жетістікке қ ол жеткізу ү шін қ олайлы орта жасауғ а тырысады. Дарынды жә не талантты балаларғ а қ атысты бұ л-ойлауды, талқ ылауды жә не мұ қ ият жоспарлауды талап ететін кү рделі мә селе. (МАН 2016 ж 66 бет)

Талантты жә не дарынды балаларды оқ ыту ү шін олардың қ абілеттіліктерін, біліктіліктерін, ә леуетті мү мкіндіктерін дамытуғ а жағ дай туғ ызуымыз қ ажет екен. Британдық оқ ыту жә не оқ у академиясы талантты жә не дарынды балаларды дамыту тә жірибесінен кө птеген кейс-стади ә зірлегенін бағ дарламамен танысқ анда білдік. Бірінші зерттеуде мұ ғ алімдер есту қ абілеті нашар жә не ағ ылышн тілі ана тілі емес балалар ү шін кең ійтілген танымдық сипаттағ ы тапсырмалар жасады. Екінші жобада балалардың қ уанышын жә не сыныптың сауалнаасына қ атысуғ а дайын екендігін бағ алау ү шін «бірегей» жә не «ү легрімі нашар» дарынды жә не талантты оқ ушылардың тұ рмыстық ахуалын бағ лайтын тест алынды. Ү шінші жобада мұ ғ алімдер дарынды жә не талантты балаларды айқ ындауғ а ата-аналарды тарту мү мкіндігін анық тау міндетін қ ойды. Талантты жә не дарынды балаларды дамыту ү шін инклюзивті тә сіл пайдаланылатын болады екен, бұ л дегеніміз оқ ушылардың қ ажеттіліктерін тү сінуге септігін тигізеді. Талантты жә не дарынды балаларғ а кең ейтілген, кү рделі тапсырма беріп отыру қ ажет екендігін тү сіндім, себебі олар басқ а сыныптастарына қ арағ анда тапсырмаларды тез орындап қ ояды, ә рі оларғ а жең іл болып тұ рады.

Оқ ытуда ақ параттық -коммуникациялық технологияларды пайдалану қ оғ амдағ ы ө згерісті танып білуге, жә не оларды тез қ абылдауда кө п мү мкіндік береді. Жоспарланғ ан сабағ ымызды тиімді ө туге кө мектеседі. Осы бағ дарламамен танысқ аннан соң ойлағ аным, ақ параттық -технологияларды ағ ылшын тіліне деген қ ызығ ушылығ ын арттыру қ ұ ралы пайдалансам болады екен жә не ө те тиімді. Тіл ү йрену барысында жаң а технологияларды пайдалана отырып, педагогикалық қ алыптасқ ан жазу, тың дау, тү сіну, сө йлеу дағ дыларын қ алыптастыруғ а болады. Инновациялық технологияны пайдалану-сапалы білімнің кепілі, мұ ғ алімнің кә сіби ө суі. Жалпы бұ л дегеніміз ақ параттық коммуникациялық технология мен ү шін педагогикалық технологияны игеру, сабақ уақ ытын тиімді қ олдану, ә лемдік ақ параттық кең істікке шығ у болса, оқ ушылар ү шін пә нге деген қ ызығ ушылық тарының артуы, ө з бетінше шығ армашылық жұ мыс белсенділіктерінің, білім, білік, дағ ды дең гейінің қ алыптасуына жә не интербелсенді тақ тамен жұ мыс жасауғ а ү йретеді. Бірақ оның зиянын да естен шығ армай сауатты қ олдана алуымыз қ ажет.

Оқ ытуды басқ ару жә не кө шбасшылық тақ ырыбы мұ ғ алімдердің пайдағ а асырылмағ ан зор ә леуеті бар, оны олардың кә сіби ө суіне, бірлескен кә сіби білім қ ұ руына кө мектесетін қ олдау кө рсетілген жағ дайда ғ ана кө руге болады деген сенімге негізделеді. Оқ у сияқ ты кө шбасшылық таадамның тұ рақ ты дамуғ а жетелейтін негізгі қ абілеті болып табылады. Мұ ғ алім ретінде біз кейде ө зіміздің ә рекет ету мү мкіндігіміз бен кү ш-қ айратымызды жоғ алтып жатқ анымызды сеземіз. Бірақ, тә жірибе кө рсетіп отырғ надай лауазымы жоқ, бірақ, кә сіби шеберліктері мен адамгершілік сенімдерін қ олданып, адамдарғ а ә сер ете алады. (МАН 2016 ж 82-бет) Мен осы оймен толық тай келісемін, себебі кө шбасшы болу ү шін ешқ андай лауазымның қ ажеті жоқ. Тұ лғ а ө зінің жан-жақ тылығ ымен, адамгершілік қ аситеімен, кә сіби біліктілігімен адамдарғ а анағ ұ рлым кө п ә сер ете алады. Мұ ғ алімнің кө шбасшылығ ы тек білім берумен ғ ана шектелмей, кез-келген істің басында белсенділік танытып, ұ йымдастыру шеберлігінің мық ты болу да керек. Мұ ғ алім жай ғ ана оқ ытушы емес, ол ө зінің сабақ беріп жү рген сыныптарының алдында кө шбасшы бола білу қ ажет. Кө шбасшылық жасау кө біне талантты, дарынды балалардың бойынан табылатын қ асиет деп ойлаймын. Кейбіреулері ө з бойындағ ы қ асиеттердің барны да ағ ң ғ армауы мү мкін, міне соны ашу менің жә не ұ стаздардың міндеті. Қ орыта келе бойында кө шбасшылық қ абілеті бар ұ стаз оқ ушы бойына сенім, ақ ылдылық, парасаттылық қ алыптастыра отырып, ө мірге сыни кө зқ араспен қ арайтын, ұ йымдасытырушылығ ы жоғ ары қ абілетті тұ лғ а қ алыптастыра алады деп ойлаймын.

Есебімді қ орытындылай келе, жеті модульді сапалы қ олдана алсақ, оқ ушыларымыз сыни ойлай алатын, білімге қ ұ штар, алғ ан білімін тә жірибеде қ олдана алатын нағ ыз кө шбасшылар тә рбиелеп, білім беретінміз сө зсіз!

Пайдаланылғ ан ә дебиет:

Мұ ғ алімге арналғ ан нұ сқ аулық 3 – дең гей 2016 жыл