Қорытынды

Вирустар тіршіліктің ерекше тү ріне жатады. Вирустар тек тірі жасушада ө ніп-ө сіп кө беюге бейімделген. Электрондық микроскоппен 300 мың есе ү лкейтіп қ арағ анда, оның пішіні таяқ ша тә різді, жіп тә різді немесе іші қ уыс цилиндр пішінді болатыны дә лелденді. Вирустар тірі организмдердің барлығ ын уландырады. Қ азіргі кезде вирустардың жылы қ анды омыртқ алыларды уландыратын 500-дей, ал ө сімдіктерді уландыратын 300-ден астам тү рі белгілі болып отыр. Қ азіргі кезде ғ ылым вирустарды одан ә рі зерттеуде.

Вирустардың негізгі ерекшеліктері
1. Вирустың қ ү рамында тек бір нуклеин қ ышқ ылы ғ ана бар: РНҚ (рибонуклеин қ ышқ ылы) немесе ДНҚ (дезо-ксирибонуклеин қ ышқ ылы). Сондық тан да вирустар қ ұ рамында РНҚ -лы немесе ДНҚ -лы бар вирустар болып бө лінеді. Ең негізгісі РНҚ -лы бар вирустардың барлық генетикалық ақ параты осы РНҚ -да. Мұ ндай жағ дай биологияда тіпті де кездеспейді.
2. Вирустар тек клетка ішінде ғ ана тіршілік ететін арамтамақ тар, демек тек клетка ішінде ғ ана кө бейеді.
3. Вирустардың кө бею ерекшеліктерін «дисьюнктивтік» тү рге жатқ ызады. Себебі барлық жанды дү ние екіге бө ліну, бү ршіктену, спора арқ ылы кө бейсе, вирустардың ө сіп-ө нуі одан да ерекше.
Вирустар клетка ішінде болады да жоғ алып кетеді. Себебі вирус бө лшектерін, серологиялық не микроскоп ә дістері арқ ылы клетка ішінен кездестіре алмаймыз, клетка ішінде белок пен нуклеин қ ышқ ылына бө лініп кетеді. Ал болашақ вирустың компоненттері клетканың ә р жерінде пайда болады: нуклеин қ ышқ ылы — ядрода, цитоплазмада, белоктары — цитоплазмада, содан кейін барып вириондар кұ ралады.
Кү рделі вирустардың ө сіп-жетілуі бұ дан кө п ерекше. Олар уақ ыт жә не кең істікте бірнеше сатығ а бө лінеді. Себебі олардың, кө беюі де бірнеше сатыдан тұ рады.
4. Вирустардың белок қ ұ райтын жү йесі — рибосомдары жоқ. Демек вирустар ө здері белок қ ұ рай алмайды.
5. Вирустар — генетикалық дең гейдегі арамтамақ тар. Вирустар жасанды орталарда (ЕПА, ЕПС) ө спейді. Себебі оларда ассимиляция, диссимиляция, тыныс алу деген жоқ, қ оректенбейді, ештең е бө лмейді. Вирустардың кө беюі ү шін тек қ ана тірі клетка керек, тек клетканың ішінде ғ ана, клетка материалдарын пайдаланып қ ана кө бейе алады. Вирустар ө зінің геномымен (РНҚ не ДНҚ ) клетка геномына ә сер етіп белгілі бір байланысқ а тү седі. Осылайша клетка бірге жұ мыс істейтін кү йге тү седі, мысалы, рак ауруының вирустары. Осының салдарынан торшаның ө луі де мү мкін, себебі торша геномы зақ ымдалады, сондық тан торшалық РНҚ -лы қ ұ ралмай, вирус геномы рибосомғ а еніп, оны жең іп шығ уы мү мкін.
Осындай зақ ымғ а ұ шырағ ан клеткаларда вирустар кө бейе бастайды. Демек вирустар клетканың генетикалық аппаратына «ө з дегенін» істетіп кө ндіреді.
6. Вирустардың ендігі бір ерекшелігі ол ө те ұ сақ. Олар нанометрмен ө лшенеді. 1 нм — метрдің миллиардтан бір бө лігі 1/1000000000 м. Демек 1 метрде — 1 000 000 000 нм, ал 1 мм — 1 000 000 нм, 1 мкм — 1 000 нм, 1 нм — 10 А°.
Мысалы, ең ірі деген шешек ауруы вирусының мө лшері жө нінен бактерияғ а жақ ындайды. Ү лкендігі 250 — 350 нм. Ең кіші вирустың ірілігі (мысалы, аусыл ауруын қ оздыратын вирус) 20 — 30 нм. Осындай ө те ұ сақ вирусты тек электрондық микроскоппен ғ ана кө руге болады. Себебі ондай микроскоп 200000 — 500000, не 1 — 2 млн рет ү лкейтіп кө рсетеді. Вирустардың осындай ұ сақ болуына байланысты оларды зерттеу ү шін сү згіден ө ткізу тә сілдері қ олданылады. Сондық тан да уақ ытында » Сү згіден ө тетін вирус» деген ұ ғ ым пайда болды. Қ азіргі кезде «Вирус» деген ұ ғ ым ғ ана қ олданылады.
7. Вирустардың тағ ы бір ерекшелігі — олар кристалл ретінде де кездеседі. Мұ ндай қ асиет тек ө лі дү ниеде ғ ана болады (минералдарда). Темекі жапырақ тарының ауруын қ оздыратын вирусты кристалл тү ріндегі вирусты американдық ғ алым — биохимик, вирусолог Уэнделл Стенли алғ ан еді. Оғ ан сол ең бегі ү шін Нобель сыйлығ ы берілді.
1955 жылы полиомиелит (балалардың сал ауруы) вирусының кристалл тү рі алынды. Вирустардың кристалл тү рін жай микроскоппен де кө руге болады. Бір кристалда бірнеше миллион вирус болады. Кристалдар оншақ ты жыл бойы сақ талуы мү мкін. Дегенмен кез келген уақ ытта олардың ө сіп-ө ніп миллиондап кө бейіп кетуі де мү мкін.
8. Вирустардың кейбір тү рлері торша ішінде «денешіктер», «қ осылыстар» ретінде кездесуі мү мкін жә не олар торшада ө здері ө сіп кө бейген жерде ғ ана болады. Мысалы: қ ұ тырық жұ қ тыратын вирус — цитоплазмада, аденовирустар — ядрода болады.
Вирустардың тағ ы бір айта кететін ерекше қ асиеті бар — ол тек белгілі органдар клеткаларында жә не клетка ішіндегі органеллаларда ө ніп-ө седі. Демек, вирустар клетка ішіндегі ядрода, ядрошық тар мен рибосомдарда, митохондрияларда кездеседі.

Пайдаланғ ан ә дебиеттер

1. Шығ аева М. Х, Қ анаев А. Т. «Микробиология жә не вирусология». Қ азақ Университеті, Алматы 2007 ж. 82-85- бб

2. Н. Шоқ анов, С. Сағ ындық ова, Ф. Серікбаева «Микробиология». Арыс баспасы, Алматы 2003 ж.

3. http: //kk. wikipedia. org/wiki/

4. Мырзабекова Ш. Жалпы вирусология, Алматы, 1994ж

5. Сапаров Қ. Ә. Цитология жә не гистология: Лекциялар жинағ ы. Алматы: Қ азақ Университеті, 2004.

⇐ Предыдущая 1 2 34