ІЗГІ АТА-БАБАЛАРДЫ ШЕКТЕН ТЫС ҚАДІРЛЕУ – КӨПҚҰДАЙШЫЛЫҚҚА АПАРАР БІРІНШІ ҚАДАМ

Аса Мейірімді, ерекше Рахымды Аллаһ тың атымен

ІЗГІ АТА-БАБАЛАРДЫ ШЕКТЕН ТЫС Қ АДІРЛЕУ – КӨ ПҚ Ұ ДАЙШЫЛЫҚ Қ А АПАРАР БІРІНШІ Қ АДАМ

Біздің ата-бабаларымыз салиқ алы адамдардың қ атарынан болғ андығ ына кү мә н жоқ. Дә л сол кісілер Исламды қ абылдап, біздің жерлерімізде осы дінге шақ ырудың жә не оның нұ рын таратудың ауыр да, сауапты да, жауапты да жү гін ө з мойындарына алды. Кө птеген тарихи фактілер олардың тақ уалығ ы, ержү ректігі жә не ұ лық тығ ы тұ ралы куә лік етеді. Дә л сондық тан да олардың бізге деген кө птеген қ ақ ылары бар. Біз бірқ ұ дайшылық тың саф дініне сә йкес келетін нә рселерде олардың ү лгі-ө негесіне ілесуіміз қ ажет жә не олар ү шін Аллаһ тан кешірім сұ рауымыз керек. Олар Қ ұ ран мен Сү ннетті ұ станып, осы діннің заң -ережелеріне қ атаң ілескендігі ү шін ғ ана ұ лылық пен қ ұ діреттілікке қ ол жеткізген еді. Олар кө пқ ұ дайшылық тан (ширктен) жә не діндегі жаң алық тардан (бидғ аттардан), сондай-ақ алыс болашақ та да осығ ан алып келуі мү мкін болғ ан барлық нә рселерден алыс еді.

Кө пқ ұ дайшылық қ а алып баратын ең негізгі жә не ең ү лкен себептердің бірі ата-бабаларды шектен тыс қ ұ рметтеу болып табылады. Бұ дан қ алса, жер бетіндегі ең алғ ашқ ы кө пқ ұ дайшылық тың пайда болуының негізігі себебі де осы болғ ан.

Ханафи имамы Шукри ә л-Ә люси (1342 һ /ж) былай деді: «Жаратылыстардан кімді болсын қ ұ рметтеудегі артық кетушілік (нысапсыздық ) пұ ттар мен ізгі адамдарғ а табынуғ а алып баратын ең басты себеп болып табылады. Дә л сол ізгі-салиқ алы адамдарды шектен тыс қ ұ рметтеу Нуһ қ ауымын Насқ а, Суағ қ а, Яғ усқ а жә не басқ аларғ а табынуғ а алып келді. Сол сияқ ты христиандар да дә л осы себепті Исағ а сиына бастады». Қ з.: «Мә саил жә хилия» 71-72 беттер.

Осыдан шығ а келе, адамның ө з ата-бабаларына деген қ атынасы ү ш тү рлі болуы мү мкін:

1) Немқ ұ райдылық, қ атыссыздық жә не парық сыздық таныту;

2) Оларды қ ұ рметтеуде шариғ атта бекітілген заң -ережелерден артық кетушілік жә не шектен шығ ушылық таныту;

3) Бұ л мә селеде орташылдық таныту.

Ата-бабаларғ а немқ ұ райдылық, қ атыссыздық жә не парық сыздық таныту дінімізде тыйым салынғ ан. Егер адам ата-анасына жә не ата-бабасына қ атысты ө з міндеттерін орындамаса, ол сонысымен ә ділетсіздік (зұ лымдық ) танытқ ан болады.

Ал оларды қ ұ рметтеудегі артық кетушілікке келер болсақ, онда бұ л едә уір қ ауіпті жә не тыйым салынғ ан амал болып табылады, ө йткені бұ л ө здігінен тыйым салынғ анымен қ оса, кө пқ ұ дайшылық қ а да жетелейді. Аллаһ Тағ ала былай деді: «Ә й, Кітап иелері! Діндерің де артық кетпең дер. Аллаһ қ а байланысты шындық ты ғ ана айтың дар» («ә н-Ниса» сү ресі, 171).

Имам ‘Абдуррахман ибн ә л-Хасан былай деген: «Шектен шығ ушылық (нысапсыздық ) – бұ л сө здерде немесе сенімдерде кө рініс табуы мү мкін болғ ан қ ұ рметтеудегі артық кетушілік. Бұ л аят «Жаратылғ анды (махлуқ ты) Аллаһ оны қ ойғ ан орнынан жоғ арылатпаң дар» дегенді білдіреді. Бұ л - Кітап иелеріне айтылғ ан сө з болса да, алайда оның мә ні мен мазмұ ны жалпылама болып табылады, ә рі (ондағ ы) тыйым бү кіл ү мметке қ атысты кү шке ие». Қ з.: «Фатх ул-Мә жид» 341-бет.

Ибн ‘Аббас[1] Аллаһ тың Елшісінің (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) былай деп айтқ анын баяндағ ан: «Ешбір жағ дайда дінде артық кетпең дер. Сендерден бұ рынғ ыларды дә л сол артық кетушілік опат етті» (Ахмад 1851; Ибн Мә жаһ 3029; Нә саи 5/268 т. б).

Имам Абу ә л-‘Аббас ә л-Қ уртуби[2] былай деді: «Алғ ашқ ы ұ рпақ тар арасындағ ы салиқ алы адамдар қ айтыс болғ ан соң, ұ рпақ тары тақ уалық пен игі амалдарды еске тү сіру ү шін, олардың қ абірлерінің жанында жиналатын болды. Олар салиқ алы кісілердің қ абірлерін зиярат жасап, солардың игі амалдарын еске алатын да, содан соң ө здері де сондай амалдар жасай бастайтын, ә рі осыда бірімен бірі жарысатын. Содан соң олар осындай кісілердің қ абірлерінің жанында Аллаһ қ а қ ұ лшылық жасайтын болды. Олардан кейін ө здерінің ата-бабалары қ абірлердің басында не ү шін жиналатынын білмейтін ұ рпақ тар келді. Сол кезде оларғ а шайтан келді де, ата-бабалары бұ л қ абірлерге осы салиқ алы адамдарғ а табыну ү шін жә не оларды ұ лық тау ү шін жиналатын еді деп сыбырлады». Қ з.: «ә л-Муфхим» 2/127-128.

Имам Ибн ә л-Қ айим былай деген: «Бізге алғ ашқ ы буындардың кө птеген имамдарынан салиқ алы адамдар қ айтыс болғ ан кезде, ұ рпақ тары олардың қ абірлеріне жиналып, сол жерлерде ө здерінің жиналыстары мен уақ ыттарын ө ткізетіні белгілі болды. Содан соң олар олардың бейнелерін жасады, кейін замандар ө тіп, келесі буындар осы салиқ алы адамдарғ а табынатын болды». Қ з.: «Иғ асат ул-Лә хафан» 1/287.

Имамдардың осы сө здерінен халық арасында салиқ алы адамдар қ айтыс болғ ан соң, ұ рпақ тары олардың данқ ты кү ндерін жә не игі істерін еске алу ү шін солардың қ абірлеріне жиналу ү рдісін енгізгені тү сінікті болады. Осымен олар ө здерінің имандарын кө теретін. Алайда ұ рпақ тар ауысқ ан сайын ә рбір келесі ұ рпақ ө зінің жаң а ә дет-ғ ұ рыптарын енгізіп отырды. Сө йтіп Аллаһ қ а осы салиқ алы адамдардың қ ұ қ ығ ы мен қ ұ рметі арқ ылы жалбарыну бастау алды. Осыдан соң бұ л адамдар осы салиқ алы кісілерді ө здерінің Аллаһ алдындағ ы шапағ атшылары ретінде кө ре бастады. Ал келесі ұ рпақ тар тү рлі қ ұ лшылық тар жасап, ол қ ұ лшылық тарды осы салиқ алы адамдарғ а арнайтын болды. Осылайша бірқ ұ дайшылық ты білетін жә не оның мә нін тү сінетін бірқ ұ дайшылдар уақ ыт ө ткен жә не ұ рпақ тар ауысқ ан сайын кө пқ ұ дайшылдарғ а айналды. Бұ ғ ан салиқ алы кісілерді шектен тыс қ ұ рметтеу жә не ұ лық тау себеп болды.

Сондық тан да мына екі ұ ғ ымды ажырата білу қ ажет:

1) Ата-бабаларды қ адірлеп қ ұ рметтеу, ә рі осы орайда шариғ ат шең берінен шық пау;

2) Оларды ұ лық тауда шектен шығ у;

Тү ркістандағ ы, Арыстан Бабтағ ы, Бекет Атадағ ы, басқ а да жерлердегі қ абірлерді зиярат етіп жә не олардың бастарына жиналып жү рген жерлестерімізге қ араң ыздаршы. Олар бізге ү немі былай деп айтады:

«Біріншіден, иә, біз Тү ркістандағ ы, Арыстан Бабтағ ы, Бекет Атадағ ы, басқ а да жерлердегі қ абірлерді зиярат ету ү шін барамыз. Иә, біз сол жерлерде уақ ыт ө ткіземіз жә не сол жерлерде Аллаһ қ а қ ұ лшылық етеміз. Алайда біз ол жерлерде ешқ андай жаман нә рселер істемейміз.

Екіншіден, сіздер қ алайша біздерді кө пқ ұ дайшылдармен тең естіре аласыздар?! Біз жаратылғ анды Жаратушыдан ажырата алмайтындай ақ ымақ емеспіз ғ ой!

Ү шіншіден, біз тек ө з тегімізге қ ұ рмет танытудамыз, олардың данқ ты тарихын еске алудамыз жә не рухани тұ рғ ыдан нә р алудамыз. Тү ркістан – бұ л біздің мұ сылман халық тарымыздың ұ лық тығ ының қ айта ө рлеуі бастау алатын рухани орталық.

Ал, тө ртіншіден, сендер мә ң гү ртсің дер! Ө з тамырларың ды білмейсің дер ә рі ө з ата-бабаларың ды қ ұ рметтемейсің дер!!! »

Міне, осылайша біздің кө з алдымызда шайтан ата-бабалар мен ә улиелерді қ ұ рметтеу ұ рандарының астарында адамдарды кө пқ ұ дайшылық қ а қ арай адымдап жетектеп жатыр.

Бірақ осы кү ні мұ ны тү сінетіндер де, кө ретіндер де аз!!!

Аллаһ былай деді: ”Ә й, адам баласы! Сендерге: «Шайтанғ а табынбаң дар. Ә рине, ол сендерге ашық дұ шпан», - деп, серт бермедім бе? Мағ ан ғ ана қ ұ лшылық қ ылың дар. Тура жол осы! Расында, ол сендерден бұ рын кө птеген ұ рпақ тарды адастырды. Сонда да тү сінбейсің дер ме? ” («Ясин» сү ресі, 36: 60-62).

Сондық тан да сә лә фтар (ізгі алдынғ ы буын ө кілдері) былай деп айтатын: «Бү лік жақ ындағ ан кезде ол туралы тек ғ алым біледі, ал ол соң ына таяғ ан кезде ол туралы ә рбір надан біледі».

Ханафи имамы ә л-Хужанди (1379 һ /ж) былай деді: «Шайтанның Адам ұ рпақ тарын ежелден алдап келе жатқ ан, қ азіргі заманда да жалғ асын тауып жатқ ан айлаларының бірі – бұ л ізгі адамдарды ұ лық тау мен қ ұ рметтеудің жамылғ ысының астарында кө пқ ұ дайшылық ты тарату. Ол «кө пқ ұ дайшылық » ұ ғ ымын «дә некерлік», «шапағ ат» деген т. с. с. ұ ғ ымдармен ауыстырды. Алайда зина, оны қ алай деп атаса да, зина болатыныны секілді, жә не алкоголь ішімдігі, оны су деп атаса да, алкоголь болып қ алатыны сияқ ты, кө пқ ұ дайшыл да, ол осыны мойындаса да, мойындамаса да, кө пқ ұ дайшыл болып қ ала береді... Сонымен адамдардың кө пшілігі дә л сол ізгілерді шектен тыс қ ұ рметтеудің себебінен кә пір болғ андары жә не дінін тастағ андары тү сінікті болды». Қ з.: «Хукму-Ллаһ и ә л-Ахад ә с-Самад» 26, 33 беттер.

Ал ең қ ызығ ы – егер біздің сол ата-бабаларымыз бү гінгі кү ні тірі болғ анда жә не олардың ұ рпақ тары олардың қ абірлерінде не істеп жатқ анын кө ргенде, олар бұ ғ ан разы болмайтыны. Бұ л олардың бірқ ұ дайшылдар болғ андығ ы жә не кө пқ ұ дайшылық қ а алып барар барлық жолды жауып тастайтындығ ы себепті.

Жә не осы тарауда назарғ а алатын соң ғ ы жайт - бұ л ата-бабаларды ұ лық тау барлық кезде мардымсыз болып кө рінетін нә рселерден басталатыны, ал кейін, жылдар мен ғ асырлар ө тісімен ата-бабалардың қ абірлерінің басында ө ткізілетін ә детті жиындар мен салтанатты іс-шаралардың бірте-бірте Ислам дінінің заң -ережелерімен еш сыйыспайтын, олар туралы қ алыптасып қ алғ ан бұ рыс кө зқ арастарғ а ие болатыны. Осы жерде сопылық тариқ ат ө кілдерінің кітаптарында кездесетін олардың ө з пірлері мен ә улиелері туралы тү рлі сенімдерінің қ осындысын келтірудің ө зі жеткілікті. Ә рі оқ ырман бұ л кө зқ арастардың бір мезетте пайда болмағ анын, бірақ осындай бір қ арағ анда қ арапайым жиналыстардан, мерекелерден, жиындардан тарала бастағ анын ұ мытпағ аны жө н.

Мынау – тү рлі сопылық кітаптардағ ы олардың ө з қ айтыс болғ ан ата-бабаларын ұ лық тап айтқ ан сө здері: «(Қ айтыс болып кеткен) ізгілер (ә улиелер) ө лген адамдар мен қ ұ старды тірілтуге қ абілетті. Олар сө йлесе алады; тең іздерді бө ліп, оларды қ ұ рғ ата алады; судың бетімен жү ре алады; оларғ а бір жаратылыстарды екіншілеріне айналдыру еш қ иынғ а соқ пайды. Мысалы, олар шарапты балғ а немесе майғ а айналдыра алады; сондай-ақ олар жерді орап тастай алады, ә рі соның нә тижесінде олардың кез-келгені қ ас қ ағ ым сә тте басқ а бір елде бола алады; олар жануарлармен, ө сімдіктермен жә не басқ а да жансыз заттармен сө йлесе алады; олар ауруларғ а шипа береді жә не ауырғ анды жең ілдетеді; олар ө здеріне жыртқ ыштар мен хайуанаттарды бағ ындырады; олар уақ ытты ұ зартады жә не қ ысқ артады; олар жоғ алғ ан адамдар немесе заттар қ ай жерде екенін хабарлайды; олар осы болмысты басқ арады жә не алыс қ ашық тық тарда да кө ре алады; олар тү рлі бейнелер мен денелерде кө ріне алады. Кейбір сопы тариқ аттарының ө кілдері олардың ө лі жә не тірі ә улиелері Қ ағ баны тә уап жасап жү рген адамдарды кө ре алатындығ ына сенеді. Бұ дан қ алса, олардың кейбіреулері Қ ағ баның ө зі осы қ айтыс болғ ан ә улиелерді тә уап жасап айналады, ә рі олар оғ ан зиярат жасап келгенде олардың алдынан кү тіп алады; ө лген ә улиелер оларғ а кө мек сұ рап жалбарынғ андардың қ иындық тарын шешу ү шін қ абірлерінен шығ ады деп есептейді. Сондай-ақ осы ә улиелер ө здеріне жалбарынғ андардың барлығ ын кө ре де, ести де, тү сіне де алатынындай, олардың барлығ ын тың дай алады жә не оларғ а жауап бере алады, тіпті егер бұ л жалбарынулар ә ртү рлі тілдерде, бір мезетте ә рі жердің ә ртү рлі бұ рыштарында айтылып жатса да». Қ з.: «ә л-Кауакиб ә д-Дуррия» 1/11-13, «Жә ми’ ә л-Карамат» 1/30, «ә л-Хужжә ж ә л-Байинат» 9-10 беттер, 151-159 беттер, «ә л-‘Ақ аид ә н-Насафия» 145-147 беттер, «Шарх ә л-Макасыд» 5/75, «ә н-Нибрас» 478-479 беттер, «ә л-Карамат» 2-бет, «Нафахат ә л-Қ урб» 8-14 беттер, «Нур ул-Худа» 16-24 беттер, «ә л-Фә тауа ә л-Хадисия» 297-300 беттер, «Ирғ ам ул-Мюрид» 51-бет, «ә н-Нур ә с-Сафир» 79-80 беттер, «Жә ә л-Хақ қ » 154-бет т. б.

Бұ л сенімдердің барлығ ы баяғ ыда-ақ посткең естік республикаларда жә не Кавказда ел арасында таралып ү лгерген. Біздің елімізде де осы қ ұ былыстар белең алып ү лгерген, бұ л туралы ғ аламтордан немесе басқ а да басылымдардан Тү ркістанда болып келген адамдардың пікірін оқ ып білуге болады.

Қ олданылғ ан дерек кө з: www. abuhanifa. kz сайты.

[1]Ибн ‘Аббас дегенде бұ л жерде Абдуллаһ емес, Фә дл аталып тұ р. Мұ ның бірнеше себептері бар:

1. Дә л Фә дл Пайғ амбармен (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) бірге бір мініс жануарының ү стінде отырып, оның қ ажылық жасау кезіндегі серігі болды, бұ л туралы Бухари мен Муслимнің жинақ тарында келтірілген.

2. Абдуллаһ тың Пайғ амбар (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) осы хадисті айтқ ан кезде онымен бірге болуы мү мкін емес еді, ө йткені ол ә лсіз қ ажылармен бірге Пайғ амбардан (оғ ан Аллаһ тың игілігі мен сә лемі болсын) жә не басқ а қ ажылардан бұ рынырақ Муздалифадан тү нде-ақ кетіп қ алғ ан болатын.

3. Имам ә л-Бә йһ ақ и «Сунан ә л-Кубрада» осы иснадты келтіріп, Фә дл деген есімді атағ ан.

4. Хафиз ә л-Миззи бұ л хадисті «Тухфат ул-Ә шрафта» Абдуллаһ ибн ‘Аббастың муснадында келтірген, содан кейін хафиз ибн Хә жар «Нукат ә з-Зирафта» хафиз ә л-Миззидің қ ателескенін жә не бұ л Абдуллаһ тың емес, Фә длдің хадисі екенін айтып, оны тү зеткен.

[2] Муслимнің «Сахихына» жасалғ ан шархтың (тү сіндірменің ) авторы. Оны атақ ты тә псірдің авторы - Абу Абдуллаһ ә л-Қ уртубимен шатастырмаң ыз.