5 – жаттығу. Сөйлемдерден диалект сөздерді тауып, мағынасын ашыңыздар. Қандай кәсіпке жататын сөздер екенін ажыратыңыздар.

5 – жаттығ у. Сө йлемдерден диалект сө здерді тауып, мағ ынасын ашың ыздар. Қ андай кә сіпке жататын сө здер екенін ажыратың ыздар.

1. Ауыл ақ сақ алдары ашымақ тан ауыз тиіп болғ ан соң, біздер де жайғ астық. («Тұ мар» журналы, 3/2008)

2. Баланың қ атты қ орық қ аны соншалық, шаң датып қ озыхананың ар жағ ынан бір шық ты. («Тұ мар» журналы, 3/2008)

3. Ет базарының ал жағ ындағ ы тексеру шеккісінің жанына аяң дады. («Таң шолпан» журналы, 3/2002)

4. Кең ес осы жолы ұ тырлы шешім қ абылдады. (М. Мағ ауин «Кө к мұ нар»)

5. - Ат ү стінен тү скен жаң ағ ы сық пытсыздау жігіт сені іздеп жү рген. («Ізденіс» журналы, 3/2006)

6. Қ олын қ алтасына сү ң гітіп жіберіп, тұ янадай кітапша алып шық ты. («Ізденіс» журналы, 3/2006)

7. Ертіп келгені - ө з баласындай еркесоқ бала. («Педагог» журналы, 5/2006)

8. Кү нсұ лу легеннің қ асында, тақ тайда жатқ ан сабынды ұ сынды. (Ғ. Мү сірепов «Ашынғ ан ана»)

9. - Ауыз ү йге кестапандай мө шек ә келіп қ ойғ ансың ба? («Таң шолпан» 4/2007)

10. - Бұ л Амантайдың баласы жү дә ө нерлі екен, - деді таң дана қ арап. (С. Мұ қ анов. «Ботагө з»)

6 – жаттығ у. Бау-бақ ша шаруашылығ ына байланысты сө здерді табың ыз. Қ алғ ан жауаптардың мағ ынасын тү сіндіріп кетің іздер.

А) пісте, шалғ ам, пашақ

Ә ) зорат, шиіт, қ оза

Б) табан, қ аяз, таутан

7 – жаттығ у. «Қ оң сы - қ оң сыдан тә лім алар, ғ алым - ілім алар» тақ ырыбында мақ ала жазың ыздар.

8 – жаттығ у. Су шаруашылығ ына байланысты «Судың да сұ рауы бар» тақ ырыбында газет бетіне мақ ала жазың ыздар.

8. Тақ ырып. Диалектілік неологизмдер, архаизмдер, кірме сө здер

Талқ ыланатын сұ рақ тар: )

1. Кірме сө здердің ену жолдары

2. Орыс, араб-парсы, моң ғ ол тілдерінен енген сө здер

3. Туысқ ан тү ркі жә не қ ытай тілдерінен енген сө здер

Ә дебиеттер: 1-10

1 – жаттығ у. С. Мұ қ ановтың «Ө мір мектебі» атты шығ армасынан алынғ ан сө йлемдерден диалект сө здерді теріп, мағ ынасымен дә птерге жазың ыздар.

1) Кедейлер бір-бір арық «кершолақ тарын» не тозығ ы жеткен трантастарғ а, немесе екі доң ғ алақ ты «қ азақ арбаларғ а» жегеді. (12 бет)

2) Бұ л- қ артаң адамдарғ а ә зірлеп жатқ ан ылау. (16 бет)

3) Ү йінде аяғ ына киер лыпасы жоқ кейбір балалар, кү ртік ү стіндегі шуғ а дембесі қ онғ ан кезде, тысқ а жалаң аяқ та жү гіре шығ ады... (22 бет)

4) Осы қ ызыл- тү ннің сілемінен ә лі арылып болмағ ан қ оң ыр тү сті бұ лтқ а араласа, қ ызыл тү с кү рең деніп, жоғ арырақ бір қ абаты қ ызыл- кү рең, одан жоғ арырақ бір қ абаты кү рең боп, қ ызылдың ө зі ә лденеше тү ске боялады. (32 бет)

5) Осы дө ң гелек кө лдің кү нгей жақ жарымы жалтыр жә не жалтырақ тү бі аттың тұ яғ ы батпайтын қ ұ м қ айраң. (35 бет)

6) Сү йрік суырылып болғ анша, сү ліктің кейбіреуі баланың қ анына тойып боп, домалап тү сіп те қ алады. (37 бет)

7) Жадидті бұ л арада еске тү сірудегі мақ сатымыз- оның қ азақ ауылына қ алай келуін кө рсету. (75 бет)

8) Ә лі есімде: жаз кигіз ү йінде, қ ос жылы шым ү йінде. (77 бет)

9) Тө ргі бө лмеде Шақ анды жағ алай отырғ ан кө пшіліктің ішінде: ү стінде кө к кителі бар, бұ тында қ ызыл лампасты кө к шұ ғ а шалбары бар, аяғ ында кигіз байпақ ты қ азақ ы етігі бар. (111- бет)

2 – жаттығ у. Берілген диалект сө здердің қ атарын оқ ып шығ ып, дә птерге кө шіріп алып, есте сақ таң ыздар Жар – ү йдің қ абырғ асы. (Орал, Казталовка, Жә нібек, Жымпиты). Қ ұ нт – қ амшы. (Кө кшетеу, Щучинск). Лә гө н – (леген) қ ол жуатын шылапшын. (Жә нібек, Орда). Тә ртіп – белгілі бір қ оғ ам мен ұ йым мү шелеріне берілген ереже. Ызбайлы – сыпайы, ә депті. (Орал, Жә нібек) Қ ұ лынжарғ ақ – қ ұ лынның не тайдың терісінен істелген сырт киім. (Шымкент, Арыс). Аша – ү йдегі тіреу, бағ ана. (Кө кшетау, Ең бекшілдер). Аң ызғ ақ – аң ызақ, қ апырық. (Кө кшетау). Ересен – орасан, ү лкен, ө те, тым. (Алматы). Аржайы – жайдары, жарқ ын мінезді (Арал, Орал, Орда) Бескө з – матаның тү рі ( Алматы, Жамбыл) Бө ртік – бө рткен (Гурьев, Маң ғ ыстау) Дағ ара – темірден, мыстан жасалғ ан ү лкен ыдыс (Жамбыл, Шымкент) Далаба – дау, жанжал, машақ ат (Маң ғ ыстау) Ежіл – қ ожыл болу – сыр айтысып шү йіркелесу (Торғ ай) Есебі – мысалы, айталық (Кө кшетау, Семей) Жең сіз – кә жекейдің қ ысқ а тү рі, шолақ жең (Тү рікменстан, Ташкент) Қ ақ ыраю – кекірею (Қ останай, Торғ ай)

3 – жаттығ у. Берілген мақ ал-мә телдердегі диалект сө здерді тауып, сө йлем қ ұ растырың ыздар. Тү йе шудасын, Жылқ ы жалын, Пада мү йізін тө сейді. Ерді кебенек ішінде таны. Басы бапан, аяғ ы сапан. Су болса, тү сіп ө лейін, Ұ шпа болса, ұ шып ө лейін. Кө нектен шошынғ ан бие оң бас Кө птен бө лінген ү й оң бас. Батырдан сауғ а Мергеннен сыралқ ы. Ылдисыз ө р болмайды. Қ апысын таппас ер болмайды. Қ ойды қ орадан сат, Астық ты ұ радан сат. Кері кеткен еріншек, Кеусен сұ рауғ а да ерінеді. Шө п жаманы қ оғ а, Қ ұ с жаманы шажа. Ел қ адірін білмеген-зә нталақ, Кө л қ адірін білмеген-дуадақ.

⇐ Предыдущая 7 8 9 10 111213 14 15 16 Следующая ⇒