Александр Иванович Куприн 3 страница

Люблю ли тебя — я не знаю,

Но кажется мне, что люблю... ^{^[VI]}

Бобров, тирә н сулыш алып һ ә м дө п-дө п типкә н йө рә ге турысына кулын куеп:

— Кү ң елем сизә, яратам бугай! — дип, җ ыр сү злә рен пышылдап кабатлады.

«Янә шә мдә, ү з янымда гына гади, лә кин тирә н бер бә хет булганда, нигә ә ле миң а ү земне ниндидер билгесез, илаһ и бә хет турындагы хыяллар белә н җ ә фаларга? — дип уйланды ул, кү ң еле нечкә реп. — Ә гә р хатын- кыз, ү з хатының шулкадә р нә фис, инсафлы, игътибарлы- назлы икә н, аң ардан тагын нә рсә талә п итә ргә мө мкин? Без, нервланып авыруга сабышкан бичара кешелә р, тормышның гади шатлыгын тоя да белмибез, аң ардан файдалана да белмибез, без ул шатлыкларны ү зебезнең һ ә рбер тойгыда, һ ә рбер уй-ниятебездә казынырга яратуыбыз белә н туктаусыз агулап торабыз... Тынлыкка чумган айлы тө н, янә шә ң дә генә утырган кызның кү ң елле, эчкерсез бытылдавы, кыска вакытка гына ачуы кабынып, кө тмә гә ндә генә тагын назланып иркә лә нү е — йа ходай! — тереклекнең бө тен матурлыгы, гү зә ллеге шунда тү гелмени? »

Бобров кунак бү лмә сенә тә мам кү ң еле кү тә релеп, бө тенлә й диярлек тантаналы кыяфә ттә барып керде. Керү гә ү к кү злә ре Нина белә н очрашты һ ә м аның ү зенә таба тө бә лгә н кү з карашында кү ң елендә ге уй-хис- лә ргә назлы хуплау кү рде. «Ул минем хатыным булыр», — дип уйлады Бобров, кү ң еле тү рендә тыныч бер шатлык хисе урнашуын тоеп.

Бү лмә дә сү з Квашнин хакында бара иде. Анна Афанасьевна, калын тавышы белә н бө тен бү лмә не яң гыратып, иртә гә Квашнинны каршыларга вокзалга кызларын да алып тө шә ргә ниятлә ве турында сө йли иде.

— Василий Терентьевич бә лкем ә ле безгә дә визит ясар, кем белә, һ ә рхә лдә, аның монда килә сен туганнан туган сең елемнең иренә кардә ш тиешле Лиза Белокон- ская миң а моннан бер ай элек ү к язып җ ибә ргә н иде инде... I

— Бу теге — абыйсы князь Муховецкий кызына ө йлә нгә н Белоконскаяны ә йтә сең ме син? — дип, гадә ттә ге сү злә рен кыстырып куйды Зиненко ә фә нде, буйсыну- чан-килешү чә н бер кыяфә т белә н.

— Соң, шул инде, шул ү зе, — диде Анна Афанасьевна, эре генә кыланып, ире ягына баш какты. — Ул ә ле теге син белми торган Стремоуховларга да ерак ә билә ре ягыннан кардә ш туры килә бугай. Менә шул, Лиза Белоконская миң а җ ибә ргә н хатында язган: бер мә җ лестә, дигә н, Василий Терентьевич белә н очрашып сө йлә шергә туры килде, дигә н, шунда аң а, заводка бара- нитә калса, сезгә кагылырга ә йттем, дигә н.

— Йө згә оят китермә слек итеп кунак итә алырбызмы икә н соң без аны, Нюся? — дип, борчылып сорады Зиненко.

— Кызык та сү злә р сө йлә п куясың кайчакны! Соң, кулдан килгә нчә тырышырбыз инде. Елына ө ч йө з мең кереме булган кешене ә ллә ни шаккатыра алмабыз, билгеле.

— Йа аллам! Ө ч йө з мең! — диде Зиненко, ың гырашып. — Ә йтергә телең ә йлә нмә с!

— Ө ч йө з мең! —диде Нина сабыр гына, һ ә м аның тавышы кайтаваз сыман яң гырап ишетелде.

— Ө ч йө з мең! — дип, акыллары-ислә ре китеп, берьюлы кабатладылар кызлар.

— Ә йе, ө ч йө з мең! Шул акчаны тиененә хә тле туздырып бетерә икә н ү зе, — диде Анна Афанасьевна. Аннары кызларының тел очында эленеп торган сорауларга җ авап биргә ндә й, ө стә п куйды: — Ө йлә нгә н кеше. Тик, ә йтү лә ренә караганда, хатыннан бер дә уң маган икә н. Ниндидер тө ссез-кыяфә тсез, бө тенлә й кү рексез бер хатын, ди. Ни ә йтсә ң дә, хатын кеше ү з иренең эшлә ренә ямь биреп торырга тиеш шул.

— Ө ч йө з мең! — дип, саташкан кешедә й кабатлады Нина. — Бу хә тле акчаң булса, нилә р генә эшлә мә с идең!..

Анна Афанасьевна аны яратып, кабарынкы чә члә реннә н сыйпап куйды.

— Менә син шундый иргә тап булса идең, кызым, ә?

Чит кеше ала торган бу ө ч йө з мең акча бө тен мә җ лескә тылсымлы бер тә эсир ясады. Дулкынланудан битлә ре кызып янган, кү злә ре очкынланып елтыраган кешелә р, чиратлаша-чиратлаша, бер-берсенә миллионерлар тормышыннан ә ллә нинди гаҗ ә еп мә зә клә р, акыл җ итмә слек бай сый-мә җ леслә р, сылу аргамаклар, соклангыч кичә лә р һ ә м акылсызлыгы белә н тарихта калырлык типтерү, акча туздырып йө рү лә р турында сө йлә ргә тотындылар.

Бобровның кү ң еленә боздай салкын йө герде һ ә м ничектер авырттырып, чеметтереп алды. Ул эшлә пә сен эзлә п тапты да тавыш-тынсыз гына болдырга чыкты. Хә ер, аның чыгып китү ен барыбер сизмә гә н булырлар иде. Атын куалый-куалый ө енә кайтып барганда, бө тенлә й диярлек дө ньясын онытып, кү злә рен тондырып: «Ө ч йө з мең! » — дип пышылдаган Нинаны кү з алдына китергә ч, Бобров иртә белә н Свежевский сө йлә гә н анекдотны исенә тө шерде.

— Бу да ү зен... сата белә чә к! — дип пышылдады ул, тешлә рен шыкырдатып, һ ә м ачудан камчысы белә н Фарватерның муенына сугып алды.

Ө енә якынлашканда Бобров ү зенең тә рә зә лә рендә ут кү рде. «Доктор килгә ндер дә, мин кайтканны кө теп, диванда ятадыр», — дип уйлады ул, ак кү беккә баткан атын тыя тө шеп. Хә зергесе кебек кә ефсез чагында аның, ярсуын кузгатмыйча, бердә нбер тү зеп торырдай кешесе шул доктор Гольдберг кына иде.

Киң мә гълү матлы, яшьлә рчә тере табигатьле, тө рле абстракт хасияттә ге бә хә слә ргә бик һ ә вә с булган беркатлы, юаш бу яһ ү дне Бобров чын кү ң еленнә н ярата, ү з кү рә иде. Гольдберг янында нинди генә мә сьә лә не кузгатма, ул һ ә ммә се турында да бер ү к дә рә җ ә дә ге кызыксыну белә н бә хә слә шә башлый. Ә ледә н-ә ле кабынып торган бу очсыз-кырыйсыз бә хә с-ә ң гә мә лә рдә һ ә р икесенең фикер-карашлары гел капма-каршы булса да, алар бер-берсеннә н башка яши алмыйлар һ ә м кө н саен диярлек кү решеп, очрашып торалар иде.

Доктор, чыннан да, аякларын диван аркасына атландырып чалкан яткан да, ерактан кү рми торган кү злә ренә якын ук китереп, ниндидер китап укый иде. Бобров китапның тышлыгындагы язуга тиз генә кү з тө шереп алды һ ә м, аның Мевиусның «Металлургия курсы» дә реслеге икә нлеген белгә ч, җ иң елчә елмаеп куйды. Ул докторның бу гадә тен, ягъни кулына элә ккә н бер китапны урта җ иреннә н ачып, мавыгып укырга керешү гадә тен яхшы белә иде инде.

Доктор китабын бер читкә алып куйды, кү з карашын кү злек пыялалары ө стеннә н генә Бобровка таба кү черде дә:

— Ә мин сез юкта чә й дә куйдым инде, — диде. — Ну, Андрей Ильич, ә фә ндем-солтаным, эшлә р ничек тә гә ри?.. У-y, нинди ачулы сез? Ни булды? Тагын шул мә зә к меланхолияме?

— Аһ, доктор, доктор, дө ньяда яшә ве шундый авыр, белмисез генә, — диде Бобров, арыган тавыш белә н.

— Ник алай дисез, Андрей Ильич?

— Шулай инде... гомумә н шулай... бө тенесе кү ң елсез. Ну, ү зегездә ни хә ллә р, больницагыз ничек?

— Больницабыз ярыйсы... эшли бирә. Бү ген менә бик тә кызыклы бер кешегә юлыктым. Чыннан менә, кө лсә ң кө л, еласаң ела. Кү з алдына китерегез: иртә нге якта Масал ташчыларыннан /бер егет килә. Алар, Масал егетлә рен ә йтә м, һ ә ммә се бер-берсенә торырлык таза, баһ адир кешелә р. Менә шул, сорыйм ә леге егеттә н: «Сиң а нә рсә кирә к? » — дим. «Дохтур ә фә нде, — ди бу, — ә ртилгә ипи турыйдыр ием, шунда чак кына бармагымны кистем, хә зер таш тотар хә л юк», — ди. Карыйм моның кулын: куркырлык берни булмаган, кечкенә генә яра, тик бераз эренлә гә н генә; фельдшерга пластырь белә н бә йлә п куярга куштым. Тик, карыйм, егетем һ аман китми. «Йә, тагын нә рсә кирә к? Кулың ны бә йлә дек, инде юлың да бул», — дим. «Дө рес, кулны бә йлә дең анысы, — ди бу, — анысы ө чен ходай тә галә сиң а исә нлек-саулык бирсен, тик менә минем башым да бик хә тә р авырта, берочтан аң арга да берә р дару бирмә ссең микә н, дим»... — «Ни булды башың а? Берә рсе тондыргандыр ә ле, шулаймы? » — дип сорыйм тегеннә н. Егет шатлыгыннан хә тта чаң гылдап куйды. «Шундый гө наһ булган иде шул, — ди. — Ө ченче кө н, Спаста, ә ртилебез белә н җ ыйнаулашып бик тә хә тә р бә йрә м иткә н идек, чилә к ярымлап аракы эчелгә ндер, валлаһ и. Ну, эчкә ч малайлар тик торамыни, якалаша башладылар... Билгеле инде, мин дә читтә калмадым. Соң ынтын... сугышканда кем аны-моны карап тора?., берә весе тимер кискеч белә н кит-тереп то-рып кундырмасынмы тү бә капкачыма... Баштарак ә ллә ни авыртмады да шикелле, ә менә хә зер сызлапмы-сызлый». Моның «тү бә капкачына» карасам, — ышанасызмы? — шаклар гына каттым да калдым! Баш сө яге ү тә ли чә рдә клә неп, биш тиенлек бакыр акча зурлыгында тишек ыржаеп тора, сө як кыйпыл- чыклары хә тта ми тукымасына хә тле кереп кадалган... Инде хә зер һ ушын-аң ын югалтып больницада ята... Менә бит нинди гаҗ ә еп халык: бер ү к вакытта герой да, сабый да. Валлаһ и дип ә йтә м, «тү бә капкачын» болай «тө зә тү гә » фә кать рус мужигы гына тү зсә тү зә р. Башка берә ү булса, баскан урынында ук җ анын бирер ■ иде. Җ итмә сә, ачу да тотмый бит ә ле ү зе: «Сугышканда кем аны-моны карап тора?.. » — дигә н була. Уйласаң, валлаһ и, исең -акылың китә р!

Бобров, озын кунычлы кү н итегенә камчысы белә н шапылдатып суга-суга, бертуктаусыз бү лмә буйлап йө ренде һ ә м докторның сө йлә вен рә тлә п тың ламады да. Аның Зиненколарда чакта кү ң еленә утырып калган ә рнү е ә ле һ аман сү релеп бетә алмый иде.

Доктор сө йлә ү дә н туктады һ ә м, Бобровның ә ң гә мә не алып барырга кә ефе юклыгын кү реп, килешкә н тө стә ә йтеп куйды:

— Белә сезме нә рсә, Андрей Ильич? Ә йдә гез, берме, икеме кашык бром йотыйк та ничек тә йокларга тырышып карыйк. Кә еф начарайган чакта бромның сезгә файдадан башка зыяны булмас дип уйлыйм...

Алар икесе дә бер ү к бү лмә дә: Бобров караватка, доктор диванга йокларга яттылар. Ә мма тегесенең дә, монысының да кү зенә йокы кермә де. Гольдберг Бобровның караң гыда уфылдый-уфылдый боргалануына бик озак колак салып ятты-ятты да беренче булып ү зе тынлыкны бозды:

— Йә, ниткә н эш инде бу, Андрей Ильич? Нигә шулкадә р газап чигә ргә? һ ич югы яшермичә ә йтегез дә салыгыз кү ң елдә җ ыелганны. Җ иң елә еп китә р идегез, ичмасам. Мин сезгә чит-ят кеше тү гел, эч пошканнан гына сораштырмыйм ич.

Бу гади сү злә р Бобровның кү ң елен эретеп җ ибә рде. Алар арасында инде кү птә ннә н бирле дусларча диярлек якын мө нә сә бә т урнашкан булса да, моң арчы ә ле һ ич- кайсының бу турыда ачыктан-ачык ә йткә не юк иде, чө нки һ ә р икесе дә, нечкә хисле кешелә р буларак, кү ң ел тө бендә ге андый серлә рне бер-берсенә ачып салырга ничектер оялалар иде. Ниһ аять, доктор бү ген беренче булып ү зенең йө рә ген ачты. Моны эшлә ргә аң а тө нге караң гылык һ ә м Андрей Ильичны кызгану хисе ярдә м итте.

— Бө тен нә рсә газаплы, кү ң елсез, бө тен нә рсә җ и-¹рә нгеч, — дип сү з башлады Бобров ә крен генә. — Беренчедә н, миң а ү земнең иң яратмаган, иң җ енем сө йми торган җ ирдә — заводта эшлә вем җ ирә неч, шул эш ө чен кү п акча алуым чирканыч! Мин ү земне намуслы кешегә саныйм, шуң а кү рә ү з-ү земнә н туп-туры сорыйм да: «Син нә рсә эшлисең? Эшең белә н кемгә файда китерә сең? »— дим. Инде аң лый башладым шикелле: минем бу хезмә тем нә тиҗ ә сендә йө злә п француз кибетчесе- рантьесы белә н дистә гә якын алдакчы рус эшкуары кесә сендә миллионнар туплана. Шушыннан башка мин ү з хезмә темнең бү тә н бернинди максатын, мә гънә сен дә кү рмим. Ә бит ү земне бу хезмә ткә ә зерлә ү ө чен миң а гомеремнең иң яхшы яртысын корбан итә ргә туры килде!..

— Сез инде арттырып җ ибә рдегез, Андрей Ильич, хә тта кө лке тоела, —дип каршы тө ште доктор, караң гыда йө зен Бобровка таба борып. — Сез ниндидер буржуйларның гуманлы эш кылуын талә п итә сез. Шуны истә тотыгыз, Андрей Ильич: дө нья яралганнан бирле барлык җ ан иясе алга таба корсагы белә н шуыша, бу гел шулай булган һ ә м моннан соң да шулай булачак. Лә кин хикмә т анда тү гел. Буржуйларга тө кереп бирегез сез, чө нки сез алардан ө стен кеше — менә нә рсә дә хикмә т. Газета мә калә лә рендә язылганча ә йтсә к, «прогресс арбасын» алга таба батырларча этә рү челә рнең берсе булуыгыз сезне горурландырмый, канә гатьлә ндермимени? Шайтан алгыры! Пароход ширкә тлә ре акциялә ре пайчыларга акыл ышанмаслык зур файда китерә, ә мма шуң а карап кына без Фультонның кешелек дө ньясына эшлә гә н яхшылыгын юкка чыгара алабызмыни?

— Аһ, доктор, доктор! —диде Бобров, аяныч белә н йө зеп җ ыерып. — Сез бү ген Зиненколарда булмадыгыз шикелле, шулай да хә зер сезнең авыздан кинә т алар- ның тормыш фә лсә фә се яң гырый башлады. Аллага шө кер, дә лиллә р эзлә п ерак барырга туры килмә с, чө нки мин сезне хә зер ү зегезнең яраткан теориягез белә н ү к тукмаклап ташлыйм.

— Нинди теория белә н ул?.. Гафу итә сез... никтер бер дә исемдә юк андый теория... валлаһ и менә, исемдә юк, җ ан кисә гем... онытканмын...

— Оныттым дисезме? Ә кем соң, шушы ук диванда утырган җ иреннә н тө кереклә рен чә чә -чә чә, без инженерлар, уйлап табучылар, ү зебезнең хезмә т ачышларыбыз белә н иҗ тимагый тормышны саташу хә ленә җ иткерә без, аның йө рә к тибешен тизлә тә без, дип кычкырынган иде? У-y, бик яхшы хә теремдә ә ле, сез ул чакны, егерменче гасырда булачак коточкыч хә ллә рне, ул гасырның арып авыруга сабышкан, акылдан шашкан, ү з-ү злә рен ү терү дә рә җ ә сенә җ иткә н неврастеник балаларын санап китеп, кешелек дө ньясына яхшылык эшлә ү че ә леге эшкуарларыгыз ө стенә кү з ачырмаслык каргышлар яудырган идегез. Телеграф, телефон, сә гатенә йө з егерме чакрым тизлек белә н йө решле поездлар, дидегез сез, ераклыкны minimum’ra кадә р кыскартты, аны тә мам бетерде... Вакыт шулкадә р кыйм- ■ мә тлә нде, тиздә н тө нне кө нгә ә йлә ндерергә кирә к булачак, чө нки икелә телгә н андый тормыш белә н яшә ү телә ге инде хә зердә н ү к сизелә, дидегез. Элек айлар буена сузыла торган эш хә зер биш минут эчендә эшлә нә. Лә кин безнең сабырсызлык шушы коточкыч тизлеккә дә риза тү гел... Озакламый без бер-беребезне йө зә р, мең ә р чакрымнан чыбыклар аша кү рә башлаячакбыз!.. Ә шул ук вакытта моннан нибары илле еллар гына элек безнең ата-бабаларыбыз, авылдан губерна каласына барасы булса, алдан бө тен хә стә рен кү реп, ашыкмыйча гыйбадә тлә р ^ылып, юлга котып сә фә ренә җ итә рдә й азык-тө лек белә н чыгып китә торган булганнар... Без исә уң ны-сулны карамый һ аман алга чабабыз да алга чабабыз; аждаһ адай машиналар улавыннан безнең колаклар тонган, котырып чабудан башларыбыз миң герә ү лә нгә н; бозык тормыштан, мең ә рлә гә н ә ллә нинди яң а чирлә рдә н нервларыбыз какшап беткә н, дидегез. Хә терлисезме, доктор? Болар бар да сезнең ү з сү злә регез бит, «игелекле прогресс» тарафдары!.

Инде берничә мә ртә бә каршы сү з ә йтергә ымсынып та, ә йтергә җ ай таба алмый йө дә гә н доктор, ниһ аять, Бобровның аз гына вакытка туктап торуыннан файдаланды.

— Ә йе шул, ә йе, җ ан кисә гем, болар һ ә ммә се дә мин сө йлә гә н сү злә р, — дип, ашыгып җ ө плә п куйды ул, бик ү к ышанычлы булмаган тавыш белә н. — Мин бу сү злә рне хә зер дә раслый алам. Тик, мин сезгә ә йтер идем, тормышка ничектер җ айлашырга кирә к бит инде. Башкача ничек яшә мә к кирә к? һ ә рбер профессиядә бар ул андый җ итешсез яклар. Мә сә лә н, менә безне — докторларны гына ал... Бездә һ ә ммә се дә китаптагыча яхшы, анык дип уйлыйсызмыни? Кая ул! Хирургиядә н ары без бер генә нә рсә не дә тө гә л белмибез ә ле. Ниндидер яң а дарулар, системалар уйлап чыгарган булабыз, ә мма ү зебез, ә йтик, мең организм арасында, кан составы белә н булсын, йө рә к эшчә нлеге, нә селдә нлек шартлары яки башка шундый сыйфатлары белә н булсын, бер-берсенә аз гына булса да oxiiià raH ике генә организм да юк икә нлеген онытып җ ибә рә без! Без терапиядә хайваннар һ ә м им-томчылар медицинасы бергә лә п салган дө рес юлдан читкә тайпылдык, фармакопеяны ә ллә нинди кокаиннар, атропин, фенацетиннар белә н кү меп ташладык, ә мма шул ук вакытта иң ә һ ә миятлесен истә н чыгардык. Ә гә р дә гади бер авыруга бу бик яхшы дару дип чиста су эчертсә ң һ ә м аны шуң а ышандырсаң, ул кеше, һ ичшиксез, терелә чә к. Практикадан кү ренгә нчә, йө з очракның туксанында авыруның терелү енә ә нә шул ышаныч ярдә м итә, аны безнең борынгы кү рә зә лә рчә кыюлык белә н инандыра белү ебез ярдә м итә. Яхшы гына бер врач — бер ү к вакытта акыллы, намуслы кеше — миң а: аучылар этлә рне, без кешелә рне дә валаганга караганда, нә тиҗ ә лерә к дә валыйлар дип, ачыктан-ачык ә йткә н иде. Аларда бердә нбер дару — кү керт; ул организмга ә ллә ни зыян китерми, ә кайчак- та шулай да ярдә м итеп куя... Гаҗ ә еп бит, ә, җ ан кисә гем? Хә ер, без дә кулдан килгә нне эшлә ргә тырышабыз... Башкача һ ич ярамый, кадерлем Андрей Ильич: тормыш компромисслар талә п итә... Кайвакыт барысын белү че кү рә зә кыяфә те белә н генә дә авыруның газапларын җ иң елә йтә сең. Анысы да файдалы ич.

— Ярар, компромисс икә н компромисс булсын, — диде Бобров, ачулы тавыш белә н. — Шулай да ә нә Масал ташчысының тишек башын сө яклә рдә н арындыргансыз бит ә ле...

— Ә й, җ ан кисә гем, тө зә телгә н бер баш нә рсә ул? Менә сез кү пме кешене туендырып торасыз да, кү п- месенә эшлә ргә ирек бирә сез? Уйлап карагыз ә ле, Иловайскийның тарих китабында ничек диелгә н?.. «Борис патша, гавамының ышанычын казану ө чен, ачлык елны җ ә мә гать йортлары тө зергә кереште». Менә шуның сымаграк... Шуннан санап карагыз инде, сез нинди зур сумалык файда...

Докторның соң гы сү злә ре Бобровның тә ненә, ә йтерсең, инә булып кадалды: ул караватына җ ә һ ә т кенә торып утырды да, ялан аякларын идә нгә салындырып, шашынкы тавыш белә н кычкырып җ ибә рде:

— Файда?! Сез миң а файда турында сө йлисезме? Ә гә р файда белә н зыян турында сү з кузгатасыгыз икә н инде, ә йдә гез алайса мин сезгә статистикадан кечкенә Генә бер мә гълү мат китереп ү тим. — һ ә м ул, кафедра*

Дай торып сө йлә һ ә ндә й, тиРез аТыШлы, кискен ТавЫШ белә н тезеп китте: — Кү птә н билгеле: рудник, шахталардагы, металл заводлары һ ә м зур фабрикалардагы хезмә т эшченең гомерен якынча дү рттә н бер ө лешкә кыскарта. Кө ч җ итмә слек авыр эш яки фаҗ игале хә ллә р турында ә йтеп тә тормыйм. Шакшы барак, юеш землянкаларда интегеп яшә ү челә р исә бенә кү пме процент сифилис, алкоголизм туры килә — сез моны, врач буларак, миннә н яхшырак белә сездер... Туктагыз, доктор, каршы сү з ә йткә нче иң элек бер нә рсә не искә тө шерегез: фабрикада эшлә ү челә р арасында кырык — кырык биштә н узган кешелә рне сез кү п кү рдегезме?.. Мин ү зем андыйларны очратканым юк. Икенче тө рле итеп ә йткә ндә, эшче кеше ел саен ү з гомеренең ө ч аен завод хуҗ асына корбан итә, һ ә р айга бу бер атна, ягъни кө нгә алты сә гать туры килә дигә н сү з... Инде тың лагыз, моң ардан нә рсә килеп чыга... Озакламый бездә алты домнада утыз мең гә якын кеше эшлә ячә к—мондый саннар Борис патшаның, шә т, тө шенә дә кермә гә ндер! Утыз мең кеше, һ ә ммә се бергә лә п, тә ү лек эчендә ү з гомерлә ренең йө з дә сиксә н мең сә гатен, ягъни җ иде мең ярым кө нне һ ә лак итә чә клә р. Ел тә ү легенә ә йлә ндерсә к, кү пме була инде бу?

— Егерме ел чамасы, — дип санап чыгарды доктор, чак кына вакыт дә шми уйланып торгач.

— Тә ү легенә егерме ел гомер! — дип кычкырып җ ибә рде Бобров. — Ике тә ү лек эш бө тен бер кешенең гомерен ала дигә н сү з! Шайтан алгыры! Ү з аллаларына корбанга тере кешелә рне бирү че ниндидер ассириялелә р белә н моавиялелә р турындагы Инҗ ил ә киятен хә терлисезме? Лә кин андагы ул бакыр аллалар — Молбх белә н Дагбн, — мин ә ле генә китергә н саннарны ишетсә лә р, оялудан кая керер тишек тапмаслар иде...

Ү зенчә лекле бу математик исә плә ү лә р Бобровның башына ә ле генә килде. (Артык тә эсирлә нү чә н кешелә рнең кү бесе кебек, ул да яң а фикерлә рне бары сү з җ аенда, сө йлә шү вакытында гына таба иде. ) Шулай булса да, бу исә плә ү лә р аның ү зенә дә, Гольдбергка да гаять кызыклы тоелды.

—■ ■ Шайтан алгыры, сез мине шаккатырдыгыз бит ә ле, — диде доктор диванда яткан җ иреннә н. — Хә ер, бу саннарыгыз бик ү к тө гә л булмаска да мө мкин, ә лбә ттә...

Ә сезгә йкейче бер статистик мә Гълү мат билТелб³Me икә н? — дип, тагын да кызыбрак дә вам итте Бобров. — Сезнең теге шайтан арбагызның — «прогресс арбасының » алга барышындагы һ ә р адымы ө чен, уйланып табылган һ ә рбер җ илгә ргеч, чә чкеч, рельс прокатлау машинасы ө чен кү пме гомер корбан ителә? Телә сә гез, сез моны да бик тө гә л исә плә п чыгара аласыз. Ә гә р һ ә рбер ирешелгә н уң ышы — тимер машинасымы, башкасымы берле саны, ә шуң а корбан ителгә н кеше гомере бер-бер артлы тезелгә н нульлә р белә н билгелә нә икә н, бик шә п була инде ул сезнең цивилизациягез. Ә йтә се дә юк!

Бобровның ярсулы сү злә ре докторны тә мам аптырашта калдырды.

— Карагыз ә ле, ул чакта борынгы замандагыча гади хезмә т белә н яшә ү яхшырак булып, чыга тү гелме соң, җ ан кисә гем? — дип каршы тө шә ргә тырышты ул, кыюсыз гына. — Нигә сез тормышның гел кара ягын гына аласыз? Менә бит бездә, сезнең ул китергә н саннарыгызга да карамастан, завод каршында мә ктә бе дә бар, чиркә ве, яхшы гына больницасы да бар, эшчелә р ө чен арзанлы кредит җ ә мгыяте дә эшлә п килә... -

Бобров, караватыннан сикереп тө шеп, яланаяктан гына бү лмә буйлап йө ренергә тотынды.

— Больницагыз да, мә ктә бегез дә — берсе дә бер тиенгә тормый! Сезнең ише гуманистларны юатыр ө чен чыгарылган балалар уенчыгы гына алар, җ ә мгыять фикере алдында эшлә нгә н бер ташлама гына... Ә гә р телә сә гез, мин сезгә ү зебезнең чын фикеребезне ә йтеп бирә алам... Финишның нә рсә икә нен белә сезме?

— Финишмы? Атларга бә йле ниндидер нә рсә бугай, шулаймы? Ат чабышларында була торган нә рсә...

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒