2 – жаттығу. Берілген мақал – мәтелдерден диалект сөздерді тауып, мағынасын анықтап, түсіндір.

1 – жаттығ у. Берілген сө йлемдердің ішінен диалект сө з болып тұ рғ ан сө здерді анық таң ыздар, мағ ынасын тү сіндіріп жазың ыздар.

Ү лгі:

Кө к мұ з бен қ ыз жамылғ ан тон алаң ғ ыт тартып қ алды (Т. Ахтанов «Дала сыры»). Алаң ғ ыт – кү ң гірт (Қ ызылорда, Арал)

Бұ рын ү немі жарқ ылдап жалын атып жү ретін аржайы барлаушының қ апелімде бү йтіп кө ң ілсіздене қ алуы комсоргты қ атты таң қ алдырды (Ә. Нұ рпейісов «Курляндия»). Кө йлек тігем деп бес метр бескө з алып едім, тігілмей ә лі жатыр (Б. Майлин. Шығ армалары). Қ олының бө ртігі бар, сол ісейін десе керек (Д. Досжанов «Жібек жолы»). Қ ұ ранды молда теріс оқ ыр Дағ арадай болып сә лдесі, Мал қ ұ мар кө ң ілі бек соқ ыр Бү ркіттен кем бе жем жесі (Абай) Шынында да, ашу ү стінде тө ре тұ қ ымының тө лін зақ ымдап алар болса, қ азақ қ а тағ ы да бір таусылмас далаба табылатын еді ғ ой (Ә. Кекілбаев «Ү ркер»). Шұ ғ а жә й сө йлескені болмаса, Ә бдірахманмен онша ежіл – қ ожыл бола алмады (Б. Майлин «Шұ ғ аның белгісі»). Жетіқ абат жердің астында қ араң ғ ы, ү ң ірейген ү ң гір забой, есебі, кө рдің ішіндей десе болады (С. Сейфуллин. Ә ң гімелері). Ү стіндегі жең сізі желбірей-желбірей ә уелі оң қ олынан, сосын сол қ олынан сыпырылып тү се бастады (Ә. Кекілбаев «Ү ркер»).

2 – жаттығ у. Берілген мақ ал – мә телдерден диалект сө здерді тауып, мағ ынасын анық тап, тү сіндір.

1. Су патшасы – мұ рап,

Тү н патшасы – шырақ.

2. Ү йдің сә ні сандық болар,

Қ ораның сә ні жандық болар.

3. Жаман адамғ а мал бітсе,

Жанына қ оң сы қ ондырмас.

4. Кө п іздеген кө мбе ү стінен шығ ады.

5. Шығ асығ а иесі басшы.

6. Қ ұ мсыз жер болмас,

Балберкісіз ау болмас.

7. Аспазшы пуғ а семіреді.

3 – жаттығ у. Қ ұ рамында диалект сө здері бар тұ рақ ты сө з тіркестерінің мағ ынасын ашып, тү сіндір. Қ ай аймақ қ а тә н екендігін анық таң ыздар. Тұ рақ ты сө з тіркестерін пайдаланып, мә тін қ ұ растырың ыздар

Аласат салу, баз кешу, маш болып істеу, пыш болу, қ аза басу, шұ рқ ан салу, ү рдіс қ ылмау, қ аржымын қ айтару, башайлап кө рсету, бұ лды сатпайы болу, ай ү йлі болып кету, айшығ ы айналып жү ру.

4 – жаттығ у. Берілген сө йлемдерді дә птерге кө шіріп жазың ыздар. Сө йлемдегі диалект сө здердің мағ ынасын еске сақ таң ыздар.

1. Ертең гі шайғ а бә ріміз бір қ ора болып, жозыны айнала келіп отырмыз. (Б. Соқ пақ баев «Біз де бала болғ анбыз») Жозы – аласа дө ң гелек стол.

2. Жастар жө ні тегіс атқ а мінген. (Ә. Нұ рпейісов «Қ ан мен тер» ) Жө ні – жағ ы.

3. Сө зінің беті тү зеліп, бар аң ғ ары танылғ ан соң, дә л желке тұ сынан жө ткіріп қ ап, тү регеле қ ойдым. (М. Ә уезов «Абай жолы») Жө ткіру – жө телу, тамағ ын қ ыру.

4. Сү йірлер суды кезекпен ішетін қ ұ йақ тан айрылды да, қ ауыны алма, егіні жұ лма болды. (Қ. Ә бдіқ адыров «Тә тті қ ауын») Жұ лма – сирек, селдір шық қ ан егін.

5. Бұ л сү йікті ө сімдіктер тонның етегіне ұ стағ ан жұ рын сияқ ты жағ алық ты кө мкеріп қ ойғ андай кө рінеді. (Х. Есенжанов «Ақ жайық ») Жұ рын – тонның етегіне, жең іне немесе бө ріктің айналасына теріден салғ ан жиек.

6. – Кемпес, ә, кемпес! – деп Зағ ипа жең гейге қ арады. (Ғ. Сыланов «Домбыра кү йі – ақ иық ») Кемпес – кемпір.

7. Енді екеуің ақ ырын ілбіп отырып, анау сағ ы жұ лдызды беттрің е ал! – деп, батыс жақ тағ ы бір жұ лдызды қ амшысының ұ шымен екі жігітке ұ зақ кө рсетіп, кө зестіріп тұ р. (М. Ә уезов «Абай жолы») Кө зестіру – кө з жіберу, бақ ылау.

8. Оны олар ө здері де білген жоқ, ү лкен бір қ ызғ ын уақ иғ аны бастарынан кешіріп жатты. (Ә. Нұ рпейісов «Курляндия») Қ ызғ ын – қ ызық.

9. Анадай жерде иіріліп тұ рғ ан балық шыларғ а жетіп кеп, Мө ң кеден басқ асының барлығ ын сыпырып алып, лабазғ а апарып тө ге салды. (Ә. Нұ рпейісов «Қ ан мен тер») Лабаз – балық қ абылдайтын, ә рі тұ здайтын орын.

10. Осы қ ып–қ ысқ а ағ ыс қ араста оның назарын аударғ ан жә не бір нә рсе немістің М. Г. А. пулеметі болды. (Ә. Нұ рпейісов «Курляндия») Ағ ыс – оқ ыс.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒