Тимәк, ырыҫ-бәхет — ул бәхетле икәнеңде ваҡытында тоя белеү.

Моң тулы ҡ ара кү ҙ ҙ ә рен сырт-сырт йомғ ан булып мө лдө рә теп ҡ арағ ан Ғ ә йшү рә ең гә й, сибек кенә кә ү ҙ ә ле ҡ атыны етә гендә эйә реп йө рө гә н һ омғ ол буйлы Ғ ә битулла ағ ай. Иҫ ә нғ олғ а йомош менә н килгә н саҡ та, беҙ гә килеп инһ ә лә р, һ ә р ваҡ ыт кү ң елем тулып, кү ҙ ҙ ә ремә йә ш тө йө лә торғ айны. Бә хет тураһ ындағ ы ошо һ ө йлә шеү ҙ ә н һ уң бә лә кә й саҡ тан ҡ алғ ан был тойғ о һ ыпырып алғ андай юҡ булды.  

Ысын бә хет – ул алдың а ҡ уйғ ан маҡ сатың а ө лгә шеү. Һ ә р кем был маҡ сатты ү ҙ енсә билдә лә й. Маҡ сат билдә лә ү кешенең холҡ она, тә рбиә һ енә, заманғ а бә йле. Һ уғ ыш, аслыҡ ваҡ ыттарында табын тултырып икмә к киҫ еп һ алып, ауыҙ тултырып туйғ ансы ашау, һ уғ ыш яланынан туғ андарының имен ҡ айтыуы, тиҙ ерә к тыныс тормош урынлашыуы, ө ҫ тө ң кейемгә, тамағ ың аҙ ыҡ ҡ а туйыуы булһ а, заман ү ҙ гә реү менә н, кешенең нә фсеһ е лә ү ҙ гә рҙ е. Иркен фатир, ҡ иммә тле машина, дача, сит илдә ргә сә йә хә т... Ҡ айһ ы берә ү ҙ ә рҙ е ул ғ ына ла ҡ ә нә ғ ә тлә ндермә й. Минең бер таныштарым — йә ш ғ аилә оҙ аҡ йылдар буйы дө йө м ятаҡ тың бер бә лә кә й генә бү лмә һ ендә йә шә не. Ниндә й генә, хатта “хрущевка” булһ а ла айырым фатир тураһ ында хыялланды. Бик матур, иркен, заманса тө ҙ ө лгә н йорттан бынамын тигә н ө с бү лмә ле фатир алдылар. Бер генә бала менә н рә хә тлә неп, кинә неп йә шә ргә лә йә шә ргә. Улар ө сө н мин бик ҡ ыуандым. Машина алдылар, дачаларына бү рә нә нә н йорт кү тә рттелә р. Улар яң ы ө йлә нешкә н саҡ та, матди ярҙ амғ а мохтажлыҡ тары ҙ ур осорҙ а ярҙ ам иткелә п ебә ргә йнем. Шуны онотмағ андар. Матурлап ә ҙ ерлә неп ғ аилә м менә н ҡ унаҡ ҡ а саҡ ырып алдылар. Беҙ ү ҙ ебеҙ оло табынбыҙ, тип баш тартып ҡ араһ ам да:

— Апай, тә ғ ә м ҡ абыр ризығ ыбыҙ юҡ саҡ та һ иң ә килеп йығ ылдыҡ. Ашаттың, йыуаттың. Беҙ кү птә н ошо ниә т менә н йә шә йбеҙ. Килегеҙ, — тигә с, барҙ ыҡ. Уларҙ ың тормоштары ө сө н ихлас ҡ ыуандыҡ. Фатирҙ арының уң айлы булыуын ә йттек, бергә лә шеп рә хә тлектә йә шә ү ҙ ә рен телә нек. Һ ү ҙ эйә рә һ ү ҙ китеп, ир кеше ү ҙ енең дуҫ ының фатирын маҡ тай башланы:

— Бына, исмаһ ам, фатир тә к фатир! Беҙ ҙ ең фатир уларҙ ыҡ ы менә н сағ ыштырғ анда пү стә к кенә, — ти.

— Һ инең фатирың да бик һ ә йбә т. Беҙ ҙ ең ана дү рт бү лмә ле тигә н исеме генә бар. Залының дү рт яғ ында ла ишек. Һ еҙ ҙ ең ишек тө бө гө ҙ беҙ ҙ ең зал кеү ек, — тинем.

— Уныһ ы шулай, апай. Тик йә шә гә с-йә шә гә с, Вә лиҙ ә рҙ ең фатиры кеү ек булһ а, яҡ шыраҡ та инде, — ти йорт хужаһ ы.   

Кешенең нә фсеһ е сикһ еҙ. Ул алғ ан һ айын ҙ урая барғ ан соҡ орғ а оҡ шағ ан. Хатта донъялағ ы ыҙ ғ ыш-талаш, ҡ ораллы һ уғ ыштар ҙ а ил менә н идара итеү селә рҙ ең байлыҡ ҡ а, ергә, хазинағ а, хакимлыҡ итеү даирә һ енә туймағ анлығ ы арҡ аһ ында килеп сығ а.

Кеше шә хси, тар мә ғ ә нә ле бә хеткә ө лгә шеү ҙ е генә маҡ сат итеп ҡ уйһ а йә ки нә фсеһ ен тыя алмаһ а, бер ваҡ ытта ла ү ҙ ен тулы бә хетле итеп тоймаясаҡ.

Һ уң ғ ы йылдарҙ а башҡ орттар араһ ында мул йә шә ү гә ынтылыу тенденцияһ ы кү ҙ ә телә. Был — бик яҡ шы. Ә ммә бының аҡ сағ а табыныу ауырыуына ә йлә неп китеү ҡ урҡ ынысы ҙ ур. Ә гә р байырғ а ынтылғ ан һ ә р башҡ орт беҙ гә тиклем йә шә гә н ҡ айһ ы бер миллә ттә штә ребеҙ кеү ек халыҡ мә нфә ғ ә тен дә хә стә рлә һ ә, бындай ауырыуҙ ан ҡ отола алыр ине. Билдә ле булыуынса, “аҡ са” ауырыуы һ иҙ елмә й генә килеп йоғ а, кеше булмышын ялмап ала һ ә м кү ң ел донъяһ ын тотош юҡ ҡ а сығ ара. Уны дауалап булмай. Аҡ сағ а булғ ан нә фсе туҡ тауһ ыҙ ү ҫ ә, уғ а кө нсө ллө к тигә н тө шө нсә килеп ҡ ушыла.

Байлыҡ халыҡ бә хетенә хеҙ мә т иткә ндә генә һ ә м балаларына рухи байлыҡ нигеҙ е булғ анда ғ ына ысын шатлыҡ, бә хет-ырыҫ килтерә.

Ун һ игеҙ енсе быуаттың беренсе яртыһ ында йә шә гә н башҡ орт ире Исмә ғ ил Тасимов Санкт-Петербургтағ ы Тау училищеһ ын ойоштороу инициаторы булыуы менә н билдә ле. Ошо башланғ ысы менә н халыҡ мә ртә бә һ ен кү тә реү ҙ ә ге ө лө шө сағ ыштырғ ыһ ыҙ. Академик Д. И. Соколовтың: “... башҡ орттар ү ҙ ҙ ә ренең яҙ мышы буйынса Тау эшендә беҙ ҙ ең кү ҙ ебеҙ ҙ е асыуғ а сә бә псе булды”, — тигә н баһ аһ ы менә н тотош халҡ ыбыҙ хаҡ ында матур фекер ҡ алдырыуғ а сә бә псе була был башҡ орт ире. Ө ҫ тә ү енә, ул уландары менә н ү ҙ ҙ ә ренең аҡ саһ ына башҡ орт егеттә рен уҡ ытыу эшен башлағ ан. Тик Крә ҫ тиә ндә р һ уғ ышының киң ҡ олас алып китеү е ҡ амасаулағ ан. Ун һ игеҙ енсе быуаттың икенсе яртыһ ында исем-шә рифтә ре телгә алына башлағ ан башҡ орт дворяндары Ҡ ыуат Кинйә ғ олов һ ә м уның уландары Буранғ ол, Нарынбай, Ҡ аһ арман, Ә хмә т, Таһ ир, Ә лмө хә мә ттә р ү ҙ ҙ ә ренең маҡ саты итеп башҡ орттарҙ а мә ғ рифә тселекте ү ҫ тереү ҙ е ҡ уялар һ ә м ғ ә мә ли башҡ аралар. Ҡ аһ арман менә н Ә хмә т башҡ орт малайҙ арын Санкт-Петербург, Мә скә ү, Ҡ аҙ ан һ ә м башҡ а ҡ алаларғ а ү ҙ аҡ саларын тү лә п оҙ атып баралар, уҡ ыуғ а урынлаштыралар һ ә м уҡ ығ андары ө сө н аҡ са тү лә йҙ ә р. Уларҙ ың хә стә рлеге менә н донъяғ а билдә ле Мө хә ммә тсә лим Ө мө тбаев ү ҫ еп сығ а.

Октябрь революцияһ ынан һ уң да был изге эште дауам итеү селә р була. Ауылдар буйлап һ ә лә тле балалар йыйып йө рө ү се ә һ елдә ребеҙ ҙ ең исемдә ре яҡ шы билдә ле. Ул хаҡ та телгә алынғ айны. Бө гө нгө кө ндә лә ү ҙ енең вазифаһ ы буйынса йә ки матди яҡ тан мө мкинлеген халҡ ыбыҙ мә нфә ғ ә тендә файҙ аланыусы егеттә ребеҙ бар. Ундайҙ арҙ ың береһ е – Ө фө кү ҙ ауырыуҙ ары ғ илми тикшеренеү институты директоры Марат Тә лғ ә т улы Аҙ набаев. Ул ү ҙ инициативаһ ы менә н Урал һ ә м Кө нбайыш Себер тө бә ктә рен хеҙ мә тлә ндереү се Ө фө ө лкә -ара кү ҙ микрохирургияһ ы ү ҙ ә ге ойоштора. Ү ҙ е ү к етә кселек итә. Силә бе, Ҡ урғ ан, Ырымбур ө лкә лә рендә миллә ттә штә ребеҙ йә шә гә н тө бә ктә рҙ ә лә, Башҡ ортостандың байтаҡ ауылдарында ла институт хеҙ мә ткә рҙ ә ре менә н берлектә дауалау-профилактик эштә р башҡ ара.

Ғ алим-тарихсы Ә нү ә р Ә сфә ндиә ров ауыл һ ә м ҡ алалар тарихын тикшереү аша миллә тебеҙ тарихына байҡ ау яһ ауы менә н бер рә ттә н (ә йтергә кә рә к, был хеҙ мә тте ә ҙ ерлә ү ҙ ә ҡ атыны – тарих фә ндә ре кандидаты Клара Ә сфә ндиә рова ихлас ярҙ ам итә ) бихисап фә нни-популяр ә ҫ ә рҙ ә р яҙ ҙ ы. Һ ә р бер хеҙ мә тенең тел тө бө ндә миллә т ө сө н ғ орурлыҡ уятыу идеяһ ы ята. Бынан тыш кү пме егеттә рҙ е һ ә м ҡ ыҙ ҙ арҙ ы ө йө ндә йә шә теп, уҡ ырғ а индереү, аҡ салата ярҙ ам итеү, ү ҙ аҡ саларына ашатып ятҡ ырыу нисә йылдар дауам итә. Ү ҙ е уҡ ығ ан мә ктә птә – Баймаҡ районы Сың ғ ыҙ ауылында — Ә сфә ндиә ров премияһ ы булдырғ ан.

Икеһ е лә медик-ғ алим Венера менә н Ишмырҙ а Һ иҙ иә товтар тураһ ында айырым китап яҙ ырлыҡ. Улар бө тә ғ ү мерҙ ә рен, кө с-ҡ еү ә тен халыҡ сә лә мә тлегенә арнағ ан кешелә р. Бө гө нгө кө ндә Ә бйә лил районының Ҡ ужан ауылына ҡ айтып, ауыр хә лдә ге ҡ арттар ө сө н дауалау йорто асҡ андар. Ишмырҙ а Һ иҙ иә тов ғ ү меренең һ уң ғ ы кө нө нә саҡ лы Гиппократ антына тоғ ро ҡ алды.

1980 йылдарҙ ан башлап Мә хмү зә Кә лимулла ҡ ыҙ ы Ғ ә йнуллинаның исем-шә рифе лә халыҡ араһ ында телдә н тө шмә й. Телевидениенан “Сә лә мә тлек” тапшырыуҙ ары алып барыуы менә н генә тү гел, ә ярҙ амсыл булыуы уның исемен һ ә р кешенең кү ң еленә яҡ ын итте. “Мә хмү зә лә дауаландым. Мә хмү зә ярҙ ам итте. Мә хмү зә кә ң ә ш итте. Мә хмү зә менә н кә ң ә шлә штең ме һ уң? Миң ә Мә хмү зә ү ҙ е шулай тине... ” Ө фө кү ҙ ауырыуҙ ары ғ илми-тикшеренеү институты табибы Фә ниә Нафиҡ ова ла ярҙ амсыллығ ы менә н танылғ ан. Кү ҙ енә операция яһ атҡ ан кемде генә кү реп, хә лен һ ораһ аң да, “Фә ниә ярҙ ам итте” тигә н яуап ишетә һ ең.

1980 йылда Зә йнә б Биишева менә н тыуғ ан яҡ тарғ а “кү к ү лә ндә ялан аяҡ лап йө рө ү ө сө н” сә йә хә ткә сығ ыуыбыҙ хаҡ ында яҙ ғ айным. Шул барыуыбыҙ ҙ а беҙ ҙ е Советтар Союзы Геройы Суфиғ ә ли Хажиғ ә ли улы Суфиянов ҡ унаҡ ҡ а алып ҡ айтты. Ҡ асандыр шау-гө р килеп торғ ан Ай-һ ай Мө рсә лә й ауылында мейес мө рйә лә ре генә һ ерә йеп ултыра, ҡ апҡ а бағ аналары ҡ ыйшайып бө ткә н, ишек алдарын ә рем-кесерткә н баҫ ҡ ан ине. Бер яҡ оста Фатима исемле апай, икенсе яғ ындараҡ тағ ы бер нисә ө й, шунан Сабира апай менә н Суфиғ ә ли ағ айҙ арҙ ың йорто. Суфиғ ә ли ағ айҙ арҙ ың ишек алдарына килеп ингә йнек, ауылдың юҡ лығ ы ла онотолдо. Бө тә ү генә етеш йорт алды. Һ ә р урында тә ртип, бө хтә лек һ ә м муллыҡ билдә һ е.

Суфиғ ә ли Суфиянов ағ ай беҙ ҙ е Мораҡ ҡ унаҡ ханаһ ына ебә рмә не, ү ҙ ҙ ә рендә ҡ алдырҙ ы. Киске аш ваҡ ытында ауыл яҙ мышы хаҡ ында кү ң елдә ргә һ ағ ыш булып урынлашыр һ ө йлә шеү башланды.

— Суфиғ ә ли ҡ устым, медпунктты Туйымбә ткә кү сертһ ә ң, исмаһ ам, Туйымбә т һ аҡ ланыр ине, — тине Зә йнә б апай.

— Ай-һ ай Мө рсә лә й барыбер бө ткә н, тип ә йтмә ксеһ ең дер инде, апай? — тип һ ораны Суфиғ ә ли ағ ай, тә рә ндә н сыҡ ҡ ан ә рнеү ле тауыш менә н. Шунан ауыр кө рһ ө нө п алды.

Суфиғ ә ли Хажиғ ә ли улы Советтар Союзы Геройы булғ анлыҡ тан, даими медицина хеҙ мә тлә ндереү е менә н тә ьмин ителергә тейеш. Шуның ө сө н Ай-һ ай Мө рсә лә йҙ ә медпункт тоталар икә н. Ә эргә лә генә урынлашҡ ан Туйымбә ттә н, Зә йнә б Биишеваның тыуғ ан ауылынан, мә ктә п, магазин, медпункт, клуб — барыһ ы ла ҡ айҙ алыр кү серелгә йне. Зә йнә б апайҙ ың тыуғ ан ауылы “перспективаһ ыҙ ”, йә ғ ни килә сә кһ еҙ ауылдар исемлегенә индерелгә н. Был хаҡ та яҙ ып ү ткә йнем. Ә ле инде халҡ ыбыҙ ҙ ың иң кү ренекле прозаигы, Кө нсығ ыш ә ҙ ә биә те донъяһ ында ҡ атын-ҡ ыҙ ҙ арҙ ан беренсе трилогия авторы менә н илем, ерем, ауылым, тип яу ҡ ырында алышып, ең еп ҡ айтҡ ан Советтар Союзы Геройы һ ә р береһ е ү ҙ тыуғ ан ауылын һ аҡ лап алып ҡ алыу сараһ ы тураһ ында һ ө йлә шә лә р. Дө рө ҫ ө рә ге, хатта тө рлө “хә йлә ” ҡ ороп маташалар. Сө нки иң һ ә йбә т тө бә ктә рҙ ә урынлашҡ ан ауылдарғ а афә т булып ябырылғ ан “перспективаһ ыҙ ” тигә н проекттан ҡ отолоп ҡ алыу ә мә лен табыуы ҡ ыйын йылдар ине.

Суфиғ ә ли ағ ай Зә йнә б апайҙ ың был тә ҡ дименә н һ уң байтаҡ ө ндә шмә й ултырҙ ы ла былай тине:  

— Зә йнә б апай, бына, Мә рйә м һ ылыу ҙ а, Илгизә р улым да (командировкағ а бергә ун ө с йә шлек Илгизә рҙ е лә алып барғ айным) тың лаһ ын, бер ваҡ иғ а һ ө йлә йем. Ә лбиттә, һ уғ ыш ваҡ иғ аһ ы. Беҙ гә Днестр йылғ аһ ы аша сығ ырғ а приказ булды. Минең тө ркө мдә яугирҙ ар бишә ү генә ҡ алғ ан. Ошо биш кеше йылғ а аша сығ асаҡ танкыларҙ ы ҡ аршы яҡ һ ө жү менә н һ аҡ ларғ а тейешбеҙ. Самолеттарҙ ың килере икеле. Хә бә рлә шеү ө ҙ ө лө п тора, тинелә р. Йылғ а буйы ҡ ола ялан урын. Йылғ ағ а арҡ ыры ауғ ан ҙ ур бер ағ ас ҡ ына ята. Тамыры тырпайып, ышыҡ ланыр ө сө н бик уң айлы. Тик барып етеү ө сө н байтаҡ ара бар. Мин яугирҙ арҙ ы алып, ә крен генә шыуышып киттем. Ғ ә жә п, ут асыусы булманы. “Абайламайҙ армы икә н, ә ллә берә й этлекме? ” тигә н һ орау борсоно. Ҡ айһ ылай ғ ына булмаһ ын, беҙ йылғ а аша кисеү янына килеп еттек. Танкылар ошо кисеү аша сығ ырғ а тейеш теге яҡ ярғ а. Бер саҡ бер танк йылғ а аша беҙ ҙ ең яҡ ҡ а ың ғ айланы. Тапҡ ырғ а ғ ына килеп еткә йне, граната еллә нек. Танк кире боролдо. Иплә п кенә боҫ оп ҡ арайбыҙ: немецтар ағ астың теге яҡ башы эргә һ ендә мыштыр-мыштыр килә лә р. Урынлашыуын һ ә йбә т урынлаштыҡ та ул, ө ҫ тә мә кө с кенә килеп етһ ә ярар ине, хә лебеҙ оборона тотоп ятырлыҡ та тү гел, тип һ ө йлә шә беҙ. Бер ваҡ ыт ағ ас ҡ аты ғ ына һ елкенеп ҡ уйҙ ы. Был ни хә л, тип аптырап киттек. Ағ ас тағ ы һ елкенде. Дошман хә йлә һ ен шунда ғ ына аң лап алдыҡ: улар ағ астың теге яҡ башына трос бә йлә п танк менә н тартып сығ арып, беҙ ҙ е йә юҡ итмә ксе, йә ә сир тө шө рмә ксе булғ андар. Кә ң ә ш-тө ң ә ш итештек тә бер-беребеҙ менә н хушлаштыҡ, гранаталарыбыҙ ҙ ы ҡ улғ а тотоп алдыҡ. Бирелеү юҡ, ағ асҡ а һ ағ ып, һ ыуланмай ғ ына теге яҡ ярғ а сығ ып етергә, ҡ ул кү тә рергә, шунан ҡ ап урталарында шартлатырғ а, тип ә ҙ ерлә ндек. Шулай ҙ а ү лге килмә й. “Ә гә р ошонан иҫ ә н ҡ алһ ам, тыуғ ан тупрағ ымды ҡ осоп ятып йә н бирһ ә м дә риза булыр инем. Ай-һ айымдан бер ҡ айҙ а ла китмә ҫ инем”, — тинем.

Ағ ас аҡ рын ғ ына шыуа. Ботаҡ тары ҡ амасаулаймы, ә ллә беҙ ҙ ең йө рә ктә ргә аҡ рынлап ҡ урҡ ыу һ алалармы — билдә һ еҙ. Фашистарҙ ың был холоҡ тары ла билдә ле ине беҙ гә. Улар яралы һ алдаттарҙ ы танк менә н ҡ ыуып йө рө п иҙ еп китә лә р ине. Бесә й сысҡ анды уйнатҡ ан кеү ек был йыртҡ ыслыҡ тары ү ҙ ҙ ә ренә йыуаныс биргә ндер. Ә ле лә бө тә беҙ ҙ е ҡ ырып һ алырғ а бер граната етә ине. Юҡ. Уларғ а ҡ ыҙ ығ ыраҡ ү лем кә рә к. Ағ ас аҡ рын ғ ына шыуыша. Беҙ ышыҡ ланып маташҡ ан булабыҙ. Бына бер саҡ йылғ ағ а индек. “Бө тө ү ебеҙ ошолор, ”— тип уйланыҡ. Шулай ҙ а ағ ас тамырына һ аҡ тыҡ та, һ ыуланмаҫ ҡ а тырышып шыуабыҙ. “Терелә й бирелмә йә сә кбеҙ. Бер нисә һ ен булһ а ла дө мө ктө рө п ү лә сә кбеҙ! ” Ағ асты тартып сығ арҙ ылар. Беҙ танкығ а тағ ы граната еллә нек. Танк шартланы. Ә ммә уның эсенә н немецтар һ икерешеп килеп сыҡ ты. Ырғ ытырлыҡ гранаталар юҡ. Ҡ ул һ уғ ышы башланды. Һ уғ ышта иң ҡ урҡ ынысы — ҡ ул һ уғ ышы. Бындай тетрә ндергес, ү лем менә н йә шә ү араһ ында ҡ алғ ан минуттарыбыҙ кү п булды, ә ммә был тиклем ү к кө сө ргә нешле минуттарҙ ы хә терлә мә йем. Шунда сә стә рем ағ арып сыҡ ты. Утыҙ йә шем дә тулмағ айны ә ле.  

Немецты киноларҙ а ғ ына иҫ ә р итеп тө шө рә лә р. Иҫ ә р дошман менә н һ уғ ыш шул тиклем ҡ орбандарғ а килтерә ме һ уң? Улар бик оҫ та һ уғ ышты. Бик ә ҙ ерлекле инелә р. Тик ү ҙ ерҙ ә рендә һ уғ ышмауҙ ары, баҫ ҡ ынсы-фашист булыуҙ ары ғ ына кө с-ҡ еү ә ттә ренә ҡ ырын һ уҡ ты. Бер саҡ айпашып йө рө гә н ерҙ ә былар ҡ аса башланы. Баҡ һ аң, ө ҫ тә беҙ ҙ ең самолеттар кү ренгә н икә н. Ә аҫ та — танкыларыбыҙ. Ҡ урҡ ыуҙ ан саҡ ярылмай ҡ алғ ан йө рә ктә р шатлыҡ тан шартлай яҙ ҙ ы. Ҡ ыуанысымдан тын ала алмай торҙ ом хатта. “Ауылым, Сабирам! ” тип ө ҙ ә лә неү ҙ ә рем ғ ү меремде һ аҡ лап алып ҡ алғ андыр, тип уйлайым. Ү пкә лә мә, Зә йнә б апай, минең тамырым ошонда. Ошонан айырылһ ам, мин һ улырмын кеү ек. Ө фө лә лә фатир бирҙ елә р. Барып йә шә п ҡ араныҡ. Мейес яғ ырғ а, утын ә ҙ ерлә ргә тү гел. Барыһ ы ла ө йҙ ә. Юҡ инде, сыҙ ар ә мә л юҡ. Ауылды һ ағ ынам. Ҡ айтып киттем. Табандарым менә н ҡ уша йә бешкә нмен мин Ай-һ айыма, Зә йнә б апай. Бында һ ыу килтереү е лә, Сабирағ а мейес яғ ып донъя кө тө ү е лә, мал аҫ рауы ла ең ел тү гел. Тик минең бер ҡ айҙ а ла киткем килмә й. Ошо ҙ ур бә хет минең ө сө н, Зә йнә б апай. «Туйымбә тте юҡ ҡ а сығ армау тураһ ында Мә рйә м һ ылыу яҙ ып сыҡ ты бит. Берә й нисек хә л итерҙ ә р. Ул ауылды һ аҡ лау һ инең ө сө н генә тү гел, халыҡ ө сө н, ә ҙ ә биә т ө сө н кә рә к бит…

Республикабыҙ ғ ына тү гел, тотош илебеҙ кимә лендә абруйлы кешелә ребеҙ ҙ ең тыуғ ан ауылдарының ер йө ҙ ө нә н юҡ ителеү кимә лендә булыуы ү ҙ ә к ө ҙ гө с хә ҡ иҡ ә т ине. Суфиғ ә ли ағ айҙ ың кү ҙ ҙ ә ренә йә ш алып һ уғ ыш ваҡ иғ аларын иҫ кә тө шө рө ү е, Зә йнә б апайҙ ың ҡ улъяулығ ын кү ҙ енә н алмай тың лауы, ире һ уғ ышты иҫ кә алғ ан һ айын, кү ҙ йә штә рен тыя алмай тың лағ ан Сабира апайҙ ың яулығ ы менә н йө ҙ ө н ҡ аплап ипле генә илап ултырыуы тетрә ндергес ине. Ә йтергә кә рә к, Зә йнә б апай кү п кенә ҡ айғ ылар ү ткә рҙ е, ә ммә мин уның кү ҙ ҙ ә рендә йә ш кү рмә нем. Ә ле ул да илай ине.

Суфиғ ә ли ағ ай һ ө йлә п бө ттө лә:

— Ү пкә лә мә, Зә йнә б апай, мин ошонда йә н бирермен. « кешелә ргә тыуғ ан ауылдары ғ ә зиз тү гелме икә н ни? Ни эшлә п ташлап китеп бө ттө лә р икә н? Ғ ибаҙ улла ағ ай Биишев ауыл һ айын тигә ндә й йө рө п, ауыл һ аҡ ланһ а, башҡ орт һ аҡ ланыр, ауылығ ыҙ ҙ ан китмә геҙ, тип ө гө тлә п йө рө й торғ айны. Һ уң ғ ы йылдарҙ а ғ ына нисә мә ауыл юҡ ҡ а сыҡ ты.

Зә йнә б апай ауыр итеп кө рһ ө ндө лә:

— Беҙ ҙ ең кө рә штә р юҡ ҡ а сыҡ маһ а ярар ине лә, — тине.

“Совет Башҡ ортостаны” гә зитендә килә сә кһ еҙ тарихи ауылдарҙ ы яҡ лап яҙ ғ ан сығ ышымдан һ уң, Кү гә рсен районына килергә, Туйымбә т ауылын кү рергә кә рә к булды. Шул саҡ та бер ың ғ айҙ ан Суфиғ ә ли ағ айҙ арғ а инеп сыҡ тым. Ҡ ыш ине. Йортто тотош кө рт баҫ ҡ ан. Ҡ апҡ а яғ ы ғ ына матур итеп һ уҡ маҡ һ алынып кө рә лгә н, һ арайғ а ла һ уҡ маҡ таҙ артылғ ан. Сабира апай туҡ мас баҫ ып йө рө й. Суфиғ ә ли ағ ай бә лә кә й санағ а фляга ултыртып һ ыуҙ ан ҡ айтып килә. Ул ҡ аршы килеп ихлас кү реште лә:

— Тә ки алып ҡ алдың бит Зә йнә б апайҙ ың ауылын, — тине, ҡ ыуанысын уртаҡ лашып. — Музей һ алырғ а уйлайҙ ар хә ҙ ер. Мораҡ та ул хаҡ та ишетеп ҡ ыуанып ҡ айттым. Ҙ ур эш башҡ арҙ ың, һ ылыу, — тип, атайҙ арса арҡ амдан ҡ ағ ып һ ө йө п алды. — Бына ҡ алай ҙ ур бә хет. Йә штә р ҙ ә ҡ айта башлар. Мә ктә бе булһ а, ауыл бө тмә й ул. Рә хмә т, һ ылыу. Кинйә не лә кү сермә йҙ ә р, ти. Һ инең мә ҡ ә лә ң дә н һ уң Аҡ назаров ү ҙ е барып ҡ айтҡ ан икә н. Ҡ алай бә хетле иттең ул ауыл кешелә рен, — тине ағ ай.

Ү ҙ енең шә хси бә хетен халыҡ бә хетендә кү ргә н кешелә рҙ ең кү беһ е рә сми энциклопедияғ а инмә не. Ә ммә улар халыҡ кү ң елендә һ аҡ ланырғ а тейеш. Был китапта уларҙ ың бө тә һ ен дә яҙ ып та, исемлек тө ҙ ө п тә, белеп бө тө п тә булмай. Шулай ҙ а был яҙ маларғ а кү ҙ һ алғ ан һ ә р кеше халҡ ыбыҙ ҡ улсаһ ын ө ҙ мә й алып ҡ алыуғ а ө лө ш индереү се ауылдашын, яҡ ынын, туғ анын, танышын белә. Уларғ а рә хмә тле булһ ындар ине. Мин халыҡ яҙ мышын ҡ улса-ҡ улса ағ ас сылбырғ а оҡ шатам. Ошо ҡ улсаның бер генә дү ң гә лә ге ө ҙ ө лһ ә лә, ҡ абат ялғ ап булмай. Ө ҙ мә й тотоп тороусылар данғ а-шө һ рә ткә ынтылмай, фә ҡ ә т бер маҡ сат — ҡ улсаны имен алып ҡ алыу хаҡ ында хә стә рлек кү рә.

Ҡ улса ө ҙ ө лмә һ ен ө сө н һ ә р кем ү ҙ ө лө шө н индерә ала.

Ғ аилә ң дә башҡ ортлоҡ то һ аҡ лау бә хетенә н бер кем дә мә хрү м итмә гә н. Ни ө сө н беҙ ү ҙ ебеҙ ү ҙ ебеҙ ҙ е, балаларыбыҙ ҙ ы, миллә тебеҙ ҙ е ошо бә хет-ырыҫ тан мә хрү м итә беҙ. Туғ ан телең дә, тимә к кү ң ел телендә һ ө йлә шеү, аралашыу, йырлау, ә ҙ ә би ә ҫ ә р уҡ ыу, мә ктә птә рҙ ә туғ ан телдә уҡ ыу, радио аша йырҙ ар тың лау, телевидение тапшырыуҙ арын ҡ арау, тарихың ды ө йрә неү, ү ҙ сә нғ ә тең ҡ аҙ аныштарына һ оҡ ланыу, мә ҙ ә ниә тең де ү ҫ тереү – ҡ ыҫ ҡ аһ ы, мең -мең балҡ ыш араһ ында ү ҙ нурың ды ла һ ү ндермә ү бә хет тү гелме ни? Ни ө сө н ү ҙ ҡ улдары менә н балаларын ошо бә хеттә н мә хрү м итергә тырышалыр ҡ айһ ы берә ү ҙ ә р – был аң лашылмай?!! Ә бит бер кем дә тыймай ошо бә хет эсендә йә шә ү ҙ ә н, фә ҡ ә т аң ды, аҡ ылды ғ ына эшлә тергә -ҡ уҙ ғ атырғ а, ҡ ара наҙ анлыҡ тан ҡ отолорғ а, ү ҙ ө йө ң дә солтан булып йә шә ү ҙ ең ырыҫ икә нен тойоу, сит-яттар араһ ында ниндә й генә вазифа билә һ ә ң дә – рухи байлыҡ тан мә хрү м икә нһ ең – олтан булыуың ды, был бә хеттә н мә хрү м ҡ алыуың ды аң лау ғ ына кә рә к!

Бер саҡ иртә менә н Ейә нсуранан Сибайғ а юл алдыҡ. Таң атыуғ а беҙ Етебө гө лгә (халыҡ телендә Ҡ аҙ ғ антау) артылып, һ арҡ ыулата (тү бә н тө шә ) башлағ айныҡ … иҫ китмә ле матурлыҡ солғ ап алды беҙ ҙ е: тирә -яҡ ты алһ ыу-ҡ ыҙ ыл нурҙ арғ а кү меп ҡ ояш ҡ алҡ ып килә. Тауҙ ар араһ ындағ ы уйһ ыулыҡ тағ ы томан тотош ҡ ояш нурҙ арына ҡ ойонғ ан. Беҙ машина менә н ошо нур эсенә инеп барабыҙ. Бына-бына машинаның эсе шул алһ ыу нурғ а тулыр, мин уларҙ ы хатта усыма йыйып һ оҡ ланып ҡ арай алырмын кеү ек. Ә ммә был гү зә ллек хыял һ ымаҡ ине. Яҡ ынайғ ан һ айын алыҫ лаша барҙ ы. Томан аҡ рын ғ ына кү тә релә, кү тә релгә н һ айын нығ ыраҡ алһ ыулана. Бер саҡ тотош донъя алһ ыу томанғ а сорналды. Ә ммә машина эсендә ул нурҙ ар һ иҙ елмә не. “Кү ҙ гә кү ренә ме ә ллә? ” — тип уйлайым, аптырап. Икенсе тауғ а артылғ ас, ҡ айырылып артҡ а ҡ араһ ам, уйһ ыулыҡ тулы алһ ыу-ҡ ыҙ ғ ылт томан ине ә ле. Беҙ шул алһ ыу томан эсенә н ү теп киткә нбеҙ …

Бә хет тә шулай, эсендә йө ҙ гә ндә һ иҙ елмә й, аҙ аҡ ҡ ына тойола. Ә бә хет эсендә йө ҙ гә н сағ ында ү ҙ енең бә хетле булыуын аң лағ ан кеше, ысынлап та, бә хетле.

Тимә к, ырыҫ -бә хет — ул бә хетле икә нең де ваҡ ытында тоя белеү.