23.Көтерме сауда және оның түрлері.

Кө терме сауда дегеніміз-тауарды одан ә рі сату ү шін, немесе сатып алушының кә сіптік ә рекетінде тауарды қ олдану ү шін тауар саудасы болады. Кө терме сауданың атқ аратын мынадай қ ызметтері анық талады:

· ө ндірушілерге тауарларын қ ысқ а жә не тиімді байланыс жолымен ө ткізуге кө мектеседі.

· Білікті сауда кә сібі мамандары арқ ылы жұ мыс жү ргізеді.

· ө ндірушіге жә не бө лшек сауда саласына маркетингтік жә не техникалық қ олдау кө рсетеді.

· Тауарды дұ рыс сақ тау ү шін материалдық негізін жасайды.

· ө ндірушіге жә не бө лшек саудағ а қ аржы кө мегін береді.

· Ақ аулы ө німдерді тө мен бағ амен ө ткізеді.

Кө терме сауданы ұ йымдастырудың ү ш нұ сқ асы болады: ө ндірушілік кө терме саудасы, коммерциялық кө терме саудасы жә не сауда агенттері мен брокерлер арқ ылы кө терме сауда.

Ө ндірушілер кө терме саудасы. Егерде ө ндірушілер ө з кө терме саудамен айналысса, барлық сауда қ ызметтерін ө здері атқ арады. Мұ нда сауда олардың ө ткізу кең селері, немесе дербес бө лімшелері арқ ылы жү ргізіледі. Ө ндірушінің ө ткізу кең сесі ө ндірістің ө зінде, не рынокқ а жақ ын жерде орналасады жә не тауар қ орын жасамайды. Ал оның дербес бө лімшесінде ө німді сатумен қ атар, тауарды сақ тау ү шін қ оймалар жасалады.

Коммерциялық кө терме сауда. Коммерциялық кө терме саудамен шұ ғ ылданатын ұ йымдар тауарды қ айта сату ү шін сатып алады. Демек ол ұ йымдарғ а тауарғ а деген меншік қ ұ қ ығ ы ауысады.

Бұ л ұ йымдар кө рсететін қ ызметіне байланысты толық немесе шектелген жұ мыстарды атқ арады. Толық қ ызмет кө рсететін коммерциялық кө терме сауда ұ йымдары тауар ассортиметін белгілі жерде жинайды, сауда несиесін қ амтамасыз етеді, тауарды қ оймаларда сақ тау мен жә не жеткізумен шұ ғ ылданады, зерттеу жә не жоспарлау жұ мыстарын жеткізуге кө мектеседі. Ал шектеулі қ ызмет кө рсететін коммерциялық кө терме сауда ұ йымдарының атқ аратын жұ мыстары шамалы болады. Олар зерттеу жә не жоспарлау жұ мыстарына араласпайды жә не несие бере алмайды.

Агенттер мен брокерлер арқ ылы кө терме сауда. Агенттер мен брокерлер ә ртү рлі кө терме сауда жұ мыстарын орындайды. Алайда оларда тауарғ а деген меншік қ ұ қ ығ ы болмайды. Тағ ы бір ескертетін ерекшелігі-олар сыйақ ысын сату кө леміне байланысты пайызбенен алады. Агенттер мен брокерлерді пайдаланудың ө зі ү ш артық шылық береді: шектелген ресурстарымен ө ндірушілер ө тімді ұ лғ айтуғ а мү мкіндік алады, ө тімге кететін шығ ындар алдын ала пайызбенен белгіленіп, шығ ындар ү немделеді, сауданы жоғ ары шеберлікпен жү ргізетін мамандар арқ ылы дұ рыс дамытуғ а болады.

24. Тауарларды тарату арналары, тү рлері, дең гейлері.

Тауарды ө ткізу арналарын дұ рыс таң дау жұ мысы маркетингте кү рделі шешімдерді қ абылдауды талап етеді, ө йткені ол маркетинг тұ жырымдамасын тиімді жү зеге асыру ү шін тікелей ә сер етеді.

Тарату арналары дегеніміз-ол ө ндірушіден тұ тынушығ а дейін тауарды жылжыту ү дерісінде қ атысатын фирмалар мен жеке тұ лғ алар жиынтығ ы. Тарату арналарының жұ мысы ө зінің атқ аратын қ ызметтерімен сипатталады. Маркетингте тарату арналары кө птеген қ ызметтер атқ арады:

1. ө ндірілген ө німді тарату жә не ө ткізу қ ызметін.

2. ө ндіріс ү дерісінде қ ажет шикізат жә не материалдар сатып алу қ ызметін.

3. маркетингті зерттеулер жү ргізу жұ мысын.

4. тұ тынушылармен жә не тү пкі сатып алушылармен байланыс қ ұ ру келіссө з жү ргізу жұ мыстарын.

5. сауда келісімдерін дайындау жә не жасау, олардың сапалы орындалуын бақ ылау жұ мыстарын.

6. тауарды тұ тынушығ а қ арай тезірек жә не тиімді жылжыту

Тарату арналарын оны қ ұ растыратын дең геймен сипаттауғ а болады.

Арна дең гейі тауарды иеленеген тү пкі тұ тынушығ а жеткізу жұ мысына қ атысқ ан деледардар санымен анық талады. Арна ұ зындығ ы арадағ ы дең гей санымен анық талады. Тарату арналарын тү рлері:

Нө л дең гейлі арна-тауарды тікелей тұ тынушығ а сататын ө ндірушіден қ ұ рылады.

Бір дең гейлі арна-ө ндіруші мен тұ тынушы арасында бір ғ ана делдал қ ызмет жасайды. Тұ тыну арналары рыногынде ол ә детте бө лшек саудамен айналысады, ал ө неркә сіп тауарлары рыногынде брокер не агент ретінде қ ызмет кө рсетеді.

Қ ос дең гейлі арнада екі делдал ә рекет жасайды. Тұ тыну тауарлары рыногынде олар кө терме жә не бө лшек саудамен шұ ғ ылданады, ал ө неркә сіп тауарлары рыногынде дистрибьютор жә не дилер ретінде қ ызмет кө рсетеді.

Ү ш дең гейлі арнада ү ш делдал ә рекет етеді. Бұ л жағ дайда кө терме жә не бө лшек саудалар арасында ірі кө терем саудадан тауарды сатып алып делдалдар ұ сақ кө терме саудасын жү ргізеді.

Маркетинг тұ жырымдамасын тиімді жү зеге асыратын компаниялардың алдында туындайтын кү рделі мә селесі-ол осы арналардың ө зіне тиімді дең гейін таң дап алу болып табылады.

25. Бө лшек сауда жә не оның тү рлері. бө лшек сауда – ол дег\з, дара тұ тыну ү шін тү пкі тұ тынушыларғ а тауарды сату мен қ ызмет кө рсету жө н\і іс ә рекет. Б. сауда ө німді тұ тынушығ а жеткізу процесін аяқ \ы. Тұ тынушыларғ а тауар жылжыту ү рдісінде шаруашылық тық байланысты тұ йық тырушы буын бө лшек сауда болып саналады.

Бө лшек сауда бірнеше функциялар атқ арады:

• тауарлы рынокта конъюнктураны зерттейді;

• нақ ты тауарларғ а сұ раныс жә не ұ сынысты анық тайды;

• ассортимент қ ұ руда тауарларды талдап жә не анық тайды, оларды сұ рыптайды;

• тауарларды қ абылдау, сақ тау, маркировкалау операцияларын ө ткізеді жә не оларғ а бағ а бекітеді.

Жабдық таушыларғ а, тұ тынушыларғ а кө лік-экспедиторлық, пікір берушілік, жарнамалық, ақ параттық жә не т. б. қ ызметтер кө рсетіледі.

Қ ызметтеу дең гейі бойынша бө лшек дү кендер:

· ө зін-ө зі қ ызметтеуші;

· тауарларды тә уелсіз таң даушы;

· қ ызметтеу циклы шектеулі;

· қ ызметтеу циклы толық болып ажыратылады.

Бө лшек сауда тұ тынушыларды қ ызметтеудің ерекшеліктеріне сә йкес мына тү рлерге бө лінеді: стационарлы, жылжымалы жә не арнайы салып беруші. Бө лшек сауда кә сіпорындары: ұ сынылатын тауар ассортименті, сату бағ асы, сауда қ ызметтеу сипаты, сауда кә сіпорынның иелігі, оларды шоғ ырландыру принципі бойынша жіктеледі. Бө лшек саудада маркетингтік шешімдер кө бінесе бө лшек кә сіпорынның ө зіне тартып тұ руын кө теру мақ сатында қ абылданады. Кә сіпорынды қ ұ рудың алғ ашқ ы кезең інде-ақ маркетингтік сратегияларды дайындағ ан жө н. Тұ рғ ызу орнын таң дау барысында сол ауданның мә ртебелілігін, оның ә леуметтік келбетін, сатып алу қ абілетін бә секелес дү кендер барын бағ алау қ ажет. Потенциалды сатып алушыларды бағ алағ анда олардың осы дү кенге аяқ басу ық тималдығ ын жә не жиілігін, сатып алуының орташа мө лшерін ескеру абзал. Бө лшек саудадағ ы маркетингтік зерттеулердің басты бағ ыты – сатып алушылардың мінез-қ ұ лқ ын зерделеу; оларды қ анағ аттандыру дең гейі; сауда залындағ ы сатып алушының мінез-қ ұ лқ ы; оның нақ ты тауар, қ ызметтеу дең гейі туралы пікірі, тұ рақ ты сатып алушылардың ү лесін анық тау.

26. Kоммуникацияның мә ні мен тү рлері. коммуникация дегеніміз тауарлар, кызметтер туралы хабарландыру, оларғ а деген тұ тынушының сенімін кү шейту ү шіе колданылатын ә діс тә сілдер. Тұ тынушыларғ а тиімді ә сер ету ү шін коммуникацияның келесі ә дістерін пайдалануғ а болады: жарнама, арнайы сату, ө тімді ынталандыру жә не коғ аммен байланыс. Коммуникацияның ә р элементіне сә йкес ерекше тә сілдер мен ә дістер колданылады. коммуникация элементтерін дұ рыс колдану аркылы рынокта тауарды ұ тымды жылжытуғ а болады. тек кана тө менде аталғ ан шарттарды сактау нә тижесінде коммуникация жү йесініің ә серлі нә тижесіне жетуге болады: кө зделген шаралар жү йелі тү рде орындалуы тиіс; коммуникация кешенін қ ұ ру кезінде тауардың ерекшеліктері жә не оның ө міршең дік кезең дері есепке алынуы тиіс. Коммуникация тү рлері - Коммун\я дег\з, ол маркетинг\к кешен\ң ең соң ғ ы элементі б\п таб\ы. Марк\к коммун\я, ол тұ тын\а ық пал ету мақ сатында тауарлар мен қ ызметтерге сұ раныстық алыптастыру мен ынталандыруғ а бағ \н ә рекет жиынтығ ы. Маркетингтік коммуникациялар – бұ л жарнама, ө ткізуді ынталандыру, насихаттау, тікелей сату| паблик рилейшнз. Жарнама – бұ л белгілі спонсордың атынан қ аржыландыру кө здерін кө рсете, тауарларды жылжытудың қ андайда болмасын ақ ылы тү рі. Ө ткізуді ынталандыру – тауарды (қ ызметі) сатып алуды немесе сатуды қ олдаудың қ ысқ а мерзімдік ынталандыру шаралары. Насихаттау – тауарларғ а сұ ранысты олар туралы коммерциялық маң ызды деректерді ақ параттық басылымды қ ұ ралдарында немесе радио, теледидар, сахнада жағ ымды кө рсетімдер арқ ылы жарнамалай жә не ақ ысыз ынталандыру Тікелей сату – тауарды сату мақ сатында бір немесе бірнеше сатып алушылармен жү здесу барысында ауызша ұ сыну. Паблик рилейшнз - фирманың жағ ымды бейнесін (имиджін) қ алыптастыруды қ амтамасыз етеді.

27. Тауар таң басы, оның мә ні жә не аткаратын кызметтері. Тауар –бұ л қ ажеттіктерді қ анағ аттандыра алатынның жә не рынокқ а назар аударту, алу, пайдалану немесе тұ тыну ү шін ұ сынылатындардың барлығ ы (физикалық нысандар, қ ызметтер, тұ лғ алар, ұ йымдар, идеялар). Тауар таң \ы дег\з, ол басқ а тауарлардан он айыру ү шін, қ абылданғ ан тә ртіпке сә йкес тіркелген тауарғ а берілген белгі. Ол сурет, біріккен ә ріптер н\е цифрлар тү рінде болуы мү мкін. Таң ба\қ ат дег\з, ол атаулы тауардың таң басы, таң ба\қ белгі дег\з, суреттеп белг\н тауар таң ба\ң бө лімін айт\ы. Тауар таң басын белгілеудіің 4тү рі бар: 1. фирмалык атау. ол –соз, ә ріп, сө здер немесе ә ріптер тобы. 2. фирмалык белгі-символ, сурет, ерекшеленетін тү с немесе белгілеу. 3. сауда бейнесі-дербестендірілген тауар таң басы. 4. сауда белгісі-фирмалык атау, фирмалык белгі, тауар бейнесі. фирма тағ балык белгілеудің 3ә дісін колдануы мү мкін. 1. ө ндірушінің маркасы немесе жалпы ұ лттық марканы колдану. 2. фирма тауарын ө з таң басын коятын делдал-ддистрибьютер немесе дилерлерге сату. 3. ө ндіруші ө німінің жартысын ө зінің таң басымен, ал калғ анын делдал таң басымен сату.

Тауар белгісі 1883 жылы Париж конвент\а бекіт\н ө ндірістік меншік\ң тү рі деп қ ар\ы. 1981 жылы Мадрид конвен\а тауар белг\ң тіркеу\е ө зегр\р енг\н бол\н. «Тауар белг\і, белг\ң қ ыз\т кө рсет\і, тауар ө нд\ң аты» деген Қ Р заң ында да бар. Тауар белгі бар ө нім, бел\і жоқ ө н\е қ ар\а артық бағ \ы. М\ы: Соса-cola ком\ң тау\қ белгісі 3 млн. долларғ а бағ \н бол\н. Атқ аратын орны ерекшеб\п таб\ы. Лиц\н тауар белг\і шең бер іш\е S ә ріпімен белг\і.

28. Маркетинг жү йесіндегі бағ а тү сінігі, оның рө лі жә не аткаратын қ ызметі. Бағ а бұ л, тауар қ ұ н\ң ақ шалай кө рінісі. Сонымен қ атар кө п шығ ынды талап етпейтін марк\к кеш\ң икемді ж\е маң ызды эл\і б\п таб\ы. Бағ а белгілеу, ол маркетинг қ ызметінің ө те жауапты кезең і б\п таб\ы. Ө йткені кә сіпорын іс ә рекет\ң кө рсет\е тікелей ә сер ет\і. Атқ \н қ ызметтері: есеп жү ргізу, ынталан\у қ ыз\і, бө лу қ ыз\і, сұ р\с пен ұ с\ы тең ес\у қ ыз\і, ө нд\і орн\у қ ыз\і. Сонымен қ атар кө п шығ ынды талап етпейтін марк\к кеш\ң икемді ж\е маң ызды эл\і б\п таб\ы. Бағ а белгілеу, ол маркетинг қ ызметінің ө те жауапты кезең і б\п таб\ы. Ө йткені кә сіпорын іс ә рекет\ң кө рсет\е тікелей ә сер ет\і.

Бағ аның аттқ аратын қ ызметтері: есеп жү ргізу-белгң лң кажеттілікті тауардың канағ аттандыруы коғ амғ а канша шығ ынды крекк ететінін кө рсетеді. ынталан\у қ ыз\і-ә р тү рлі тауарларды ө ндіруге жә не тұ тынуғ а бағ аның тигізетін ә серімен аныкталады. ө ндірушінің табыска жету ә рекеті бағ а аркылы ынталандырылады. бө лу қ ыз\і, сұ р\с пен ұ с\ы тең ес\у қ ыз\і-тұ тыну жә не ө ндіру, ұ сыныс пен сұ раныс араларындағ ы аракатынасына бағ а кү шті ыкпал тигізеді. ө нд\і орн\у қ ыз\і-бағ а механизмі аркылы экономиканың салалар арасындағ ы капиталдың қ ұ йылуы жү ргізіледі, ө йткені ә рбір салалар ө німдерінің бағ асы мен пайдасы ә ркалай болғ андыктан, капитал пайдасы жоғ ары салағ а барынша қ ұ йылады.