6.Маркетингтік зерттеулердің бағыттары мен түрлері

Маркетинг зерттеулері дегеніміз маркетингтік дұ рыс шешімдерін қ абылдау ү шін жә не фирма ә рекетіндегі мә лімсіздік жағ дайды тө мендету ү шін мә ліметтерді жинау, оларды ө ң деу, талдау ү рдісі болып табылады. Маркетинг зерттеулерінің мақ саттары ә р тү рлі болуы мү мкін. Ең бастысы ол зерттеулер ә леуетті тұ тынушыларды анық тауы тиіс, олардың қ ажеттерін зерттеу, нысаналы рынокты таң дап алу ү шін тауарғ а деген бү гінгі жә не болашақ сұ ранысты белгілеу б. таб/ды. Маркетинг зерттеулері нә тижелі жә не тиімді болуы ү шін келесі шарттарды орындау қ ажет: біріншіден, зерттеулер кешенді ж/е жү йелі тү рде ө туі қ ажет; екіншіден, жоғ арыда айтылғ ан ақ паратқ а қ ойылғ ан талаптарды ескере отырып зерттеулерде ғ ылыми тә сілдерді қ олдану қ ажет; ү шіншіден, зерттеу заң ғ а сә йкес нормативті дең гейде жү ргізілуі керек; тө ртіншіден, маркетинг зерттеулері жұ мыстары мұ қ ият жоспарлануы ж/е жү йелі сатылануы тиіс. Міндеттер мен объектілерге байланысты маркетингтік зерттеулердің келесі бағ ыттарын бө ліп кө рсетуге болады: нарық, тұ тынушылар, бә секелестер, нарық тық, фирмалық қ ұ рылым, тауарлар, бағ алар, тауар қ озғ алысының жү йесі, иелік етуші субъектінің ішкі ортасы. Мысалы, тұ тынушылардың маркетингтік зерттеулері олардың тә тібін анық тау ү шін жү ргізіледі, тауарлық зерттеулер –ұ йымның ө німнің бә секелестікке қ абілеттілігін анық тау ү шін жү ргізіледі. Маркетингтік зерттеулердің тү рлері ө те кө п, оларды алуан тү рлі белгілер бойынша жіктеуге болады. 1. Барлау (іздеу) зерттеулері – мә селелер мен болжамдарды дә лірек анық тау ү шін ақ паратты алдын ала алу мақ сатында жү ргізілетін маркетингтік зерттеулер. Бұ л зерттеулер мә селені нақ тылауғ а, идеялар ұ сынуғ а жә не білімді кө теруге бағ ытталғ ан. Мысалы, сату кө лемінің тө мендігі жарнаманың нашарлығ ына байланысты деген жорамал бар, бірақ барлау зерттеуінің нә тижесінде басты себеп ө ткізу жү йесінің олқ ылығ ында екендігі анық талады. Барлау зерттеулерін жү ргізудің негізгі жолдары- екінші ретті мә ліметтерді қ олдану, ә дебиеттермен жұ мыс істеу, сарапшылардан пікір сұ рау алу, таң далғ ан оқ иғ аларды талдау. Барлау зерттеулерде анкеталық пікір сұ рау қ олданылмайды, оларды жү ргізудің нә т/де идеялар мен болжамдар алынады. 2. Сипаттама зерттеулер –маркетингтік мә селелерді, ә ртү рлі жағ дайларды, нарық тарды, тұ тынушының ө німге қ атысын сипаттауғ а бағ ытталғ ан маркетингтік зерттеулер. Мұ ндай зерттеулерде не, кім, қ айда ж/е тұ тынушылар ө німді қ ашан, қ алай сатып алады деген сұ рақ тарғ а жауап ізделеді. Мұ ндай мә лімет қ айталама ақ паратта бар, сонымен қ атар оны пікір сұ рау мен бақ ылау жү ргізу арқ ылы да алуғ а болады. 3. Казуалды зерттеулер –себеп салдар байланысына қ атысты ғ ылыми болжамдарды тексеру ү шін жү ргізілетін маркетингтік зерттеулер.

7. Маркетингтік зерттеу кезең дері. Маркетингтік зерттеулерді келесі бес кезең мен ө ткізуге болады: 1. Зерттеудің мә селесі мен мақ саттарын айқ ындау. 2. Зерттеу жоспарын қ ұ ру. 3. Ақ парат жинау. 4. Жиналғ ан ақ паратты талдау. 5. Зерттеу қ орытындылары туралы есеп. Маркетингтік зерттеулердің бірінші кезең інде оны ә зірлеу талаптарын қ алыптастыру жә не зерттеу мә селесін анық тау қ ажет. Мә селені анық баяндау - табысты маркетинггің негізі. Егер мә селе дұ рыс тұ жырымдалса, ол аздап шешілді деуге болады. Мақ саттар мен мә селелер неғ ұ рлым анық жә не тү сінікті белгіленсе, маркетингтік зерттеулер соғ ұ рлым тиімді болады. Ақ парат жинау - қ ымбатқ а тү сетін шара. Сондық тан мә селе бұ лдыр немесе дұ рыс белгіленбесе, қ ажетсіз шығ ындарғ а ұ шыратады. Мә селелерді айқ ындау процедурасына мә селелер каталогын қ ұ ру да кіреді. Мә селелер анық талғ аннан кейін мақ саттар қ ойылады. Мақ саттар анық қ ұ растырылып, олардың сандық ө лшемі болуы қ ажет. Шешуді талап ететін мә селені «шешімдер ағ ашы» сызбасы тү рінде кө рсетуге болады. «Шешімдер ағ ашының » тү бінде негізгі мә селе орналасады, одан ә р тү рлі шешу тә сілдерін кө рсететін бұ тақ тар тарайтын. Маркетингтік зерттеулердің екінші кезең і- маркетингтік зерттеулер жоспарын ә зірлеу. Бұ л зерттеу сметасын анық тау, мә ліметтер кө здерін анық тау, оларды жинау жә не талдау ә дістерін таң дау ү рдістерінен тұ рады. Зерттеулер жоспарын ә зірлеудің бірың ғ ай реттемесі жә не оны орындаудың стандарты ә дісі жоқ. Ү шінші кезең де зерттеудің ақ парат алу кө здері анық талады. Маркетингтік зерттеу екінші ретті ақ паратты зерттеуден басталады. Одан кейін ғ ана бастапқ ы ақ паратты жинауғ а кө шу керек. Екінші ретті ақ параттарғ а мә н бермейтін зерттеушілер қ ателеседі. Екінші ретті ақ параттарды алудың маң ызды кө зіне маманданғ ан зерттеу ұ йымдарының есеп берулері, фирмалар жү ргізетін " кү нделік жазбалары" (сатып алушылардың ай сайынғ ы тауар тү рлерін сатып алу туралы жазбалары) жатады. Кө птеген жағ дайда маркетингтік зерттеуді ө ткізу ү шін соң ғ ы ақ параттар қ ажет болады. Оларды жинақ таудың 3 ә дісі бар: 1. Бақ ылау. 2. Эксперимент. 3. Пікір сұ рау (опрос) -. Маркетингтік зерттеулердің келесі кезең інде маң ызды мә ліметтер мен нә тижелерді кө бірек алу мақ сатымен жиналғ ан мә ліметтер бағ аланады жә не талданады. Мә ліметтерді талдағ ан кезде тиісті орта шамалар алынады, ең елеулі ө зара байланыстарды анық тау ү шін қ исындасқ ан кестелер жасалынады, корреляция (ара қ атыстылық ) коэффициенттері есептеледі. Маркетингтік зерттеулердің соң ғ ы кезең інде негізгі қ орытындылар мен есеп беру дайындалады. Ол тапсырыс берушінің талабынан шығ атындай болуы керек. Есеп беру кіріспе, негізгі жә не қ орытынды болып ү ш бө ліктен тұ рады. Алғ ы сө з - титул парағ ы, мазмұ ны, меморандум жә не қ ысқ аша аннотациядан тұ рады. Кіріспеде - зерттеудің мақ саты мен кө кейтестілігі келтіріледі. Есеп берудің негізгі бө лімінде қ олданылатын ә дістеме жә не ұ сыныстар сипатталады. Есеп беруде зерттеу ә дістерінің қ ысқ аша шолуы болады, ал техникалық бө лігі қ осымшаларда беріледі. Жалпы есеп беру фирма жә не маркетинг қ ызметінің қ ызметкерлері ү шін тү сінікті жә не осы мә селе бойынша қ ажет ақ паратты алуғ а мү мкіндік беретіндей болып жазылуы керек.

8. Маркетингтік ақ парат: тү рлері, оларғ а қ ойылатын талаптар. Ақ парат- маркетинг зерттеулері барысында жиналғ ан мә ліметтердің жиынтығ ы. . Жақ сы ақ парат мына мә селелерді шешуге мү мкіндік береді: бә секеде басым\ы алу; шығ ын қ араж\ң қ ауіп қ атерін тө мен\у; тұ тын\ң тауарғ а деген ынтасы анық тау; сыртқ ы ортаны терең бақ ылау; стратегияны дұ рыстау; фирманың ө з жұ м\н бағ алау; тұ т\ң жарнамағ а деген сенімін арттыру; тиім\і кө бейту Ақ парат ә ртү рлі сипатталады. Шығ у мерзіміне қ арай мынадай ақ парат тү рлерін айыруғ а болады: тұ рақ ты ақ парат – маркетингтік ортаның ұ зақ уақ ыт ө згермейтін кө рсеткіштерін бейнелейді; айнымалы ақ парат – маркетинг объектілерінің ө з мә ніндегі іс ә рекетін ағ ынды сандық ж/е сапалық сипаттамасымен кө рсетеді; ауық -ауық ақ парат – керек кезде ғ ана анда санда жиналатын мә ліметтер. Ақ парат міндетіне байланысты ол былайша бө лінеді: анық тамалық ақ парат – танымды сипат алады ж/е маркетинг объекті/ң біршама тұ рақ ты белгілерін анық тап, анық тама жү йесі ретінде шығ ады; кепілдемелік ақ парат – арнайы жү ргізген маркетинг зерттеулері қ орытындысының н/е мә ліметтерді талдау/ң негізінде пайда болады; нормативті ақ парат – негізінде ө ндіріс саласында қ алыптасады, ө ндірістің ә ртү рлі қ ұ рылым ережелері, нормативтері баяндалады; хабаршы ақ парат – маркетинг ортасы объекті/ң іс жү зіндегі ө згеріс бағ ыты жоспарғ а ү йлеспеген кезде пайда болады; реттеуші ақ парат – хабаршы ақ парттың кемшілік себептерін жоюғ а бағ ытталғ ан ә рекеттерді баяндайды. Ақ паратты ө ң деуге қ арай жіктеу маң ызды мағ ына алып, мына тү рлерге бө лінеді: бастапқ ы ақ парат- нақ тылы мақ сатты кө здей бірінші рет жиналғ ан мә ліметтерді баяндау; екінші ретті ақ парат- басқ а мақ сатпен бұ рын жиналғ ан қ олда бар мә ліметтер; туынды ақ парат –басқ а мақ сатты шешу ү шін бастапқ ы, екінші ретті ақ параттың н/е ө зге ақ параттың мә ліметтерін баяндау. Ақ паратқ а келесідей талаптар қ ойылады: 1. Ақ параттың ө зектілігі – маркетинг ортасының жағ дайын ә р мезгілде шындық пен нақ ты бейнелеу; 2. Ақ параттың дә лме дә лдігі – ө ндірістің, рыноктың, сырқ ы макроортаның нақ ты жағ дайын ж/е даму ө згерісін айнытпай кө рсету; 3. Мә ліметтердің релеванттілігі – алғ а қ ойылғ ан мақ сатқ а сә йкес қ ажетті мә ліметтерді іріктеп жинау ж/е іске қ атысы жоқ мә ліметтерді алып тастау; 4. Толық бейнелеу – маркетинг ортаның жағ дайына ж/е оның даму ө згерісіне ә сер ететін барлық факторларды объективті тү рде есепке алу; 5. Мә ліметтердің мақ саттылығ ы – тауарды ө ндіру, оны сырқ ы ж/е ішкі рынокта ө ткізу арналары мақ саттарына сә йкес мә ліметтер жинау; 6. Ақ параттың біртұ тастығ ы ж/е сә йкестігі – мә ліметтер кө рсеткіштері жиынтығ ында ө зара қ айшылық тардың ж/е мә ліметтердің ө зара сә йкессіздігінің болмауы.

9. Ақ параттарды жинау ә дістері. Ақ парат – маркетологтарда негізгі қ ұ ра болғ андық тан, ол қ олжетімді, арзан, ескірмеген, шындық қ а сә йкес болуы керек. Кө біне маркетингтік ақ паратты бірінші ретті жә не екінші ретті деп бө ледіМаркетологтар бірінші ретті ақ паратты келесі ә дістермен жинайды: Сауалнама ә дісінде сұ райтын адамдармен жеке кездесу немесе телефон, пошта арқ ылы олардан жү йелі тү рде ақ парат жинауғ а болады. Жеке кездесу арқ ылы сауалнама сұ раушымен бетпе бет жү ргізіледі. Бұ л ә діс икемді, толық жауап алуғ а жә не мә лімсіздікті тө мендетуге мү мкіндік береді. Алайда оның жү ргізілуі қ ымбатқ а тү сіп, жоспардан ауытқ уы мү мкін. Телефон арқ ылы сауалнаманың ұ тымдылығ ы оның тез уақ ыт ішінде жү ргізіліп, аса қ ымбат еместігінде. Телефон арқ ылы алынғ ан жауаптар тым қ ысқ а н/е кейде қ ажетті жауап алынбауы да мү мкін. Пошта арқ ылы жү ргізілген сауалнама ең арзаны жә не ә р жерде тұ ратын керекті адамдармен байланысуғ а болады. Оның кемшілігі жауаптың кешігіп келуі немесе мү лде болмауы да мү мкін. Сұ рақ ашық немесе жабық тү рінде болуы мү мкін. Ашық сұ рақ қ а сұ ранатын респондент ө зі білгенше жауап береді. Ал жабық сұ рақ та жауаптың ә ртү рлі варианттары беріледі. Респондент оның ішінен біреуін (екеуін) таң дап алуы мү мкін. Жабық сұ рақ тар бойынша талдау жасау, қ орытынды шығ ару оң айғ а тү седі. Бақ ылау ә дісі арқ ылы бү гінгі жә не кешегі іс ә рекеттер нақ тылы жағ дайда зерттелінеді. Адамдарғ а сұ рақ қ ойылмайды жә не олар зерттеу жү ріп жатқ анын сезбейді. Сондық тан мә ліметтер бұ зылмай алынады. Бұ л ә дістің кемшіліктері де баршылық. Бақ ылау жасырын болғ андық тан зерттеушілер кейде бақ ылауғ а алынғ ан тұ тынушылардың қ имылын дұ рыс тү сінбеуі мү мкін. Тә жірибе арқ ылы зерттеу ә дісінде бір немесе бірнеше факторды ө згертіп, қ алғ ан факторды ө згертпей отырып зерттеуге алынғ ан объектінің ө згерісін анық тайды. Мысалы, тауардың орауы сату мө лшеріне тигізетін ә серін белгілеу ү шін басқ а факторларды ө згертпей, тауардың ә ртү рлі орауын ұ сынады. Осыдан қ айсысына сұ раныстың кө бірек болғ анын анық тайды. Еліктеу ә дісінде ЭЕМ қ олданылады. Мұ нда алдымен бақ ыланатын немесе бақ ылауғ а жатпайтын факторлар ү лгісі жасалады. Олар компьютерге енгізіледі. Соның негізінде қ арекет нә тижесіне жалпы маркетинг стратегиясы қ алай ә сер ететіні анық талады. Екінші ретті ақ параттың шығ у кө здері екіге бө лінеді: ішкі (фирма қ ұ жаттары: бюджет, есеп беру, қ орлар, бұ рынғ ы зерттеулер жә не т. б. ) жә не сыртқ ы Екінші ретті ақ параттың негізгі сыртқ ы қ айнар кө здері:

· ұ лттық жә не халық аралық ұ йымдардың жарияланымдары;

· мемлекеттік органдардың министрліктердің жә не ұ йымдардың жарияланымдары;

· сауда кә сіптік палаталардың жә не бірлестіктердің жарияланымдары;

· статистикалық ақ парат жиыны;

· саладағ ы фирмалардың жә не бірлескен кә сіпорындардың есеп берулері мен баспа материалдары;

· кітап, журнал жә не газеттер;

· оқ у орнының, ғ ылыми-зерттеу, жоба институттарының публикациясы жә не қ оғ амдық ғ ылыми ұ йымдардың, симпозиумдардың, конгресс жә не конференциялардың жарияланғ ан материалдары;

прайс-парақ тар, каталогтар жә не басқ а да фирмалық публикациялар

Екінші ретті ақ парат негізінде зерттеу жұ мысын орындау, кө біне-кө п олар алдын орау негізді жә не жазбаша сипатқ а ие, оларды кабинетті деп атайды

10. Макроорта жә не оның факторлары. Макроорта кә сіпорындардың ә рекетіне жалпы бірынғ ай сыртқ ы жағ дай жасайды. Ал жеке алынғ ан белгілі бір фирманың жағ дайына айрық ша жағ дай тудырмайды. Фирмалардың ә рқ айсысы макрортаның ә серін талдайды, бағ алайды жә не ә рекетіне тигізетін жағ ымды, немесе қ олайсыз жақ тарын сынайды, алайда оны басқ ара, немесе ө згерте алмайды. Макроорта қ атысушыларына ә лсіз ық пал етеді. Макроорта факторлары: демографиялық, экономикалық. табиғ и, ғ ылыми техникалық, саяси қ ұ қ ық, мә дени. Рынок кө лемін талдау барысында демогр. факторлар манызды орын алады. Мұ нда маркетинг халық тын ө сім қ ұ рылымын, туу мә селелерін қ арастырады. сонын негізінде тауар ө ндіруші кімге, қ анша ж/е қ андай тауар ө ндіретінін біледі. Сонымен қ атар демогр/қ факторларғ а білім алу дең гейі де ық палын тигізеді. Халық білімі қ аншалық ты жоғ ары болса, соншалық ты жоғ ары сапалы тауарларғ а, баспа басылымдарына сұ раныс ұ лғ аяды. Экономикалық фактор: адамдардың ж/е қ оғ амның экономикалық жағ дайын қ арастырады. Оларғ а халық тың табысы, инфляция дең гейі, жұ мыссыздық, тауарды сатып алу қ абілеттілігі же т. б. Табиғ и факторларды зерттеу жұ мысы табиғ и ресурстарды ұ тымды пайдалану мә селелерін ж/е қ оршағ ан ортаны сақ тау мү мкіндіктерін талдаумен байланысты. Шикізаттың энергоресурстардың шектелінуі кә сіпорындардың алдына кө п мә селелерді қ ояды. Ғ ылыми техникалық факторларды талдау барысында жана тауар ө ндіруге, тауарды ж/е технологияны жанартуғ а, дер кезінде ғ ылым мен техниканы дамытуғ а мү мкіндіктер ізделініп, онын іске қ осу жолдары жасалуы қ ажет. Соғ ан байланысты ғ ылыми техникалық жетістіктерді пайдалану нә тижесінде фирманың қ ызмет атқ аратын ортасы да айтарлық тай ө згереді. Саяси қ ұ қ ық факторлары мемлекет органдарынын талаптарын білу ү шін ж/е оларғ абейімдеу керек. Кә сіпорыннын жұ мысын шектейтін заң дарды білу арқ ылы рынок ә рекеттерін бағ ыттауғ а болады. Мә дени фактор: адамдардын ө мір сү ру ортасын, олардың салт дә стү рін, қ ұ ндылық тарын, тә ртіп пен іс қ ылық тарын қ арастырады. Осы арқ ылы фирма тауардың ә р аймақ тағ ы тұ тынушыларына ә сер ете алады. Макрорта факторларын зерттеу кезінде екі жағ дайды ескеру қ ажет. Олар: 1)барлық макроорта факторлары бір бірімен аса тығ ыз байланыста қ алыптасады; 2)ә рбір макроорта факторының фирма жұ мысына ә сер ету дең гейі фирманың кө леміне, орналасқ ан жеріне, іс ә рекет саласына т. б. кө рсеткіштеріне кө птен кө п байланысты болады.

11. Микроорта жә не оның субъектілері. Микроорта фирмағ а ж/е оның клиенттеріне, қ ызмет кө рсету мү мкіндіктеріне тікелей қ атысы бар кү штермен белгіленеді. Сонымен қ атар ол фирманын ө зіне тікелей ә сер етеді ж/е фирма оғ ан да ә сер етеді, яғ ни ық палы ө те кү шті ық пал етеді. Субъектілері: жабдық таушылар, маркетинг делдалдары, бә секелестер, клиенттер. Жабдық таушылар фирманы ж/е онын бә секелестерін тауарды ө ң діру ү рдісіне қ ажет материалдық ресурстарымен жабдық тайтын іскер компаниялары мен жеке тұ лғ алар. жабдық таушылар тү рлері: 1)эксклюзивті тек қ ана белгілі фирмамен жұ мыс жасайды; 2)адал фирмағ а жә не онын бә секелестеріне бірдей адал қ ызмет кө рсетеді; 3)сырттағ ы тек қ ана бә секелестерге қ ызмет кө рсетеді. Маркетинг делдалдары фирманын тауарларын клиенттерге қ арай жылжытуғ а, оларғ а ө ткізуге жә не таратуғ а кө мектесетін, ә детте арнайы компаниялар мамандары. Оларғ а мыналар жатады: -сауда делдалдары фирма клиенттерін іздеп табуғ а жә не оларғ а тауарды сатуғ а кө мектесетін іскер компаниялар. - Тауар жылжытуды ұ йымдастыратын маманданғ ан фирмалар, компаниялары тааур қ орларын жинауғ а жә не жылжытуғ а кө мектеседі. -Маркетинг қ ызметін атқ аратын арнайы агентстволар ақ ылы тапсырыспен маркетинг зеттеулерін жү ргізеді жә не жарнамалық агенство компаниялары тауарды ынғ айлы рынокқ а бағ ыттауғ а жә не оны ұ тымды жылжытуғ а кө мектеседі. -қ аржы неси мекемелері келісім қ аракеттеді қ аржыландыруғ а жә не ысырапты тә уекелділіктен сақ тануғ а кө мектеседі. Микроорта келесі манызды қ ұ рылымы бә секелестер. Бә секелестер бір типті тауарларды рынокта ұ сынатын ө зара бә секеге тү скен компаниялары болып табылады. Рынокта алғ ан ү лесіне байланысты бә секелестер Теодор Левит белгілеген тө рт тү ріне бө лінеді: озаттар, озаттық қ а ү міткерлер, ізбасарлар, рыноктың қ уысында жайғ асқ андар. Микроорта соң ғ ы элементі клиенттер немесе тауарды тұ тынушылар. Фирма рыноктың бес тү рінде тауарларын ұ сына алады. Олар: тұ тыну рыногында онда жеке тұ тыну ү шін тауарды сатып алушы тұ лғ алар, ү й шаруашылық тары. Ө ндірушілер рынагында онда ө ндіріс ү дерісінде тұ тынатын ө ндіріс қ ұ рал жабдық тарын сатып алушы фирмалар. Делдал рыногында басқ аларғ а сату арқ ылы пайда тү сіру мақ сатымен тауарларды сатып алатын ұ йымдар. Мемлекет мекемелері рыногында коммуналдық қ ызметін атқ ару ү шін, немесе мемлекет қ ызметін орындаушылар тұ тыну ү шін сатып алушы мемлекеттік ұ йымдар. Халық аралық рыногында шетел рыногында тауарды сатып алушылар.

12. Медиаорта мә ні жә не медиаорта элементтері. Медиаорта фирманын нақ тылы немесе ә леуетті кө ң іл бө летін жә не белгіленген мақ сатына жетуіне ә сер ететін кез келген топ. Медиаорта фирма қ аракетіне кө мектесетін немесе кедергі жасайтын топтарғ а бө лінеді. Соғ ан сә йкес медиаортаны мынадай топтарғ а бө луге болады: мейірбанды бұ л топтын фирмағ а тілектестік ниеті болғ аны; ізденуші фирмағ а қ ажет топ; керегі жоқ бұ л топтын ниетін фирма ө зіне аударғ асы келмейді, бірақ олармен санасады (мысалы, бойкот жариялайтын тұ тынушылар тобы, салық инспекциясы... ). Жалпы алғ анда медиаортанын келесі тү рлері кездеседі: 1)қ аржы қ оғ амдары- (банктер, қ ор биржалары) фирманы қ аржы ресурстарымен қ амтамасыз етеді. 2)Ақ парат тарату қ ұ ралдары- (радио, теледидар, газеттер, журналдар) кә сіпкерлік жү йесі туралы ә ртү рлі ақ парат таратады. 3)Қ оғ амдар- (тұ тынушылар тобы, жергілікті тұ рғ ындар) фирманын жұ мысын бақ ылайды. 4)Фирма қ ызметкерлері -олардын фирма жә йлі қ алыптасқ ан пікірлері жұ мысшылардын ө з міндеттерін орындау сапасы ық палын тигізеді. Мұ ндағ ы маркетинг зерттеулерінін мақ саты: медиаортанын жалпы жағ дайы туралы ақ парат жинау, фирмағ а қ атысты ә рекеттерді болжау жә не қ оғ аммен бірлесу жолдарын іздеу.

13. Тұ тынушылардың тү рлері, олардың мә ні мен ерекшеліктері. Тұ тынушылар тү пкі тұ тынушылар жә не тұ тынушы ұ йымдар деп ү лкен екі топқ а бө лінеді. Тү пкі тұ тынушылар- тауарларды ө здері жеке қ олдану ү шін алатын тұ тынушылар, яғ ни жеке тұ лғ алар, отбасылар, неке немесе қ аны бір туыстық қ а негізделген шағ ын қ ауым, ү й шаруашылық тары бір немесе ортақ шаруашылық қ а біріккен бірнеше отбасы. Тұ тынушы ұ йымдар- тауарларды ө ң діріс процесінде пайдалану ү шін сондай- ақ, қ айта сату ү шін алатын кө терме тұ тынушылар. Олардың мінез қ ұ лқ ы тү пкі тұ тынушылардан мына жағ дайлар бойынша елеулі тү рде ерекшеленеді: 1) тауарларды сатып алу мақ саттарымен; 2) алу себептерімен; 3)сатып алу туралы шешім қ абылдау ә дістерімен; 4)тауарды сатып алғ аннан кейінгі қ ызмет кө рсетуге қ ойылатын талаптарымен; 5)сатып алу жиілігімен. Тұ тынушы нені, қ ашан, қ ай жерден сатып алу керектігі туралы шешім қ абылдай отырып, қ андай тауар ө ң діру керектігін анық тайды. Қ азіргі кезде сатып алушылардың тауар таң дау еркіндігі жарнама, БАҚ, Интернет желісі кө мегі арқ ылы жақ сы ақ параттануының арқ асында кү шейе тү сті. Нарық ты зерттеушілер сатып алу туралы шешім қ абылдау кезіндегі тұ тынушылардың мінез қ ұ лқ ына ә сер ететін кө птеген факторларды зерттейді. Қ азіргі кезенде қ оғ амның ә леуметтікқ ұ рылымы қ арқ ынды дамуда, ә леуметтік топтар саны ү немі ө су ү стінде. Бұ л тұ тынушылардың жаң а сұ раныстарының пайда болуына ә сер етеді. Адамдар бір бірінен жас, жынысы, табыс денгейі мен мә дениеті, қ алыптасқ ан салт дә стү р, ә дет ғ ұ рпы, ө мір сү ру қ алпы жағ ынан ерекшеленеді. Осы сипаттамалар негізінде олардың ә р тү рлі тауарларғ а деген ық тимал реакциясын анық тауғ а болады. Бұ л тауарды сатып алу процесіндегі тұ тынушының мінез қ ұ лқ ын зерттеуді қ ажет етеді. Маркетингтітиімді іске асыру ү шін фирма барлық кү штерін тұ тынушының қ ажетін қ анағ аттандыруғ а шоғ ырландыруы тиіс. Ал адам қ ажеттері жиі ө згеріп тұ рады. Сол ө згерістерге неғ ұ рлым икемді бейімделген кә сіпорындар ғ ана рынокта кө п уақ ыт сә тті ө мір сү ре алады. Сондық тан тұ тынушыларды зерттеудің манызды бағ ыты олардың қ ажеттіліктерін неғ ұ рлым толық, талдау, даму бағ ытын анық тау болады.